Η έλλειψη προσβασιμότητας στέκεται καθημερινά εμπόδιο στη ζωή της 16χρονης Άννας Μαρίας
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, συναντήσαμε τη 16χρονη Άννα Μαρία, μαθήτρια λυκείου και κάτοικο Βούλας, που κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο. Μαζί της προσπαθήσαμε να κάνουμε μία από τις διαδρομές που η ίδια καλείται να διασχίσει καθημερινά μέσα στην πόλη της. Καταγράψαμε τις δυσκολίες που συναντήσαμε και συζητήσαμε μαζί της για το μεγάλο πρόβλημα της προσβασιμότητας, για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ακόμα και εντός του σχολείου αλλά και για τις ανησυχίες της για το μέλλον.
- 03/12/2023
Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, με προφανή στόχο να αναδειχθούν τα δικαιώματα, οι ανάγκες και οι δυνατότητες των ΑμεΑ, αλλά και προωθηθεί η κατανόηση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα αναπηρίας.
Πάνω απ’ όλα, όμως, αποτελεί μια ευκαιρία για την αξιολόγηση της προόδου που έχει σημειωθεί όσον αφορά την ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία σε όλους τους κοινωνικούς τομείς, με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της ισότητας ευκαιριών και την ισότιμη πρόσβαση και ένταξή τους σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας – κάτι που δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει επιτευχθεί.
Υπό αυτό το πρίσμα και με αφορμή τη συγκεκριμένη ημέρα, συναντήσαμε την Άννα Μαρία Γαβριηλίδη, μαθήτρια της δευτέρας Λυκείου, που μένει στη Βούλα, πηγαίνει σχολείο στη Βουλιαγμένη και κινείται με αναπηρικό αμαξίδιο -λόγω μιας πάθησης με την οποία διαγνώστηκε- από τα 11 της χρόνια. Μαζί της προσπαθήσαμε να κάνουμε μία από τις διαδρομές που η ίδια καλείται να διασχίσει καθημερινά μέσα στην πόλη της. Συνοδοιπόροι μας η μητέρα της, Τζίνα Τριπολιτσιώτη, και ο Πρόεδρος της Ένωσης Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων του Δήμου 3B, Γιώργος Ντούτσουλης, που έχει βρεθεί αρκετές φορές στη θέση να διεκδικεί τα αυτονόητα από τους αρμόδιους φορείς, καθώς, όπως αποδεικνύεται, ένα παιδί με αναπηρία συχνά δεν μπορεί να έχει αυτόνομη πρόσβαση ούτε καν στην τάξη του εντός του σχολικού κτιρίου όπου φοιτά.
Το 2022, ο Δήμος Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης παρουσίασε μελέτη για τις «προσβάσιμες διαδρομές για άτομα με αναπηρίες» εντός των ορίων του δήμου. Οι μελετητές εξέτασαν την κατάσταση σε δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές, κατέγραψαν τα προσβάσιμα σημεία της πόλης και προχώρησαν σε προτάσεις για άμεσες παρεμβάσεις, με στόχο την βελτίωση της προσβασιμότητας. Σύμφωνα με το πόρισμα της μελέτης, υπήρχαν ορισμένες διαδρομές σε κάθε ένα από τα τρία δημοτικά διαμερίσματα, οι οποίες ήταν κατά την αυτοψία προσβάσιμες σε ΑμεΑ (εδώ το σχετικό αρχείο – οι διαδρομές στη σελίδα 38). Στη συνέχεια ο Δήμος προχώρησε σε κάποιες επιπλέον παρεμβάσεις (μεταξύ άλλων ράμπες σε πεζοδρόμια και στα κτίρια των σχολείων της πόλης) προκειμένου να αυξηθεί η προσβασιμότητα για εμποδιζόμενα άτομα.
Αποφασίσαμε λοιπόν να ξεκινήσουμε αυτό το οδοιπορικό από μία «πράσινη» -δηλαδή προσβάσιμη- διαδρομή (γύρω από το πάρκο της Αγίου Ιωάννου) για να εξακριβώσουμε κατά πόσο είναι εφικτό για ένα άτομο με κινητική αναπηρία, που βρίσκεται μάλιστα σε αναπηρικό αμαξίδιο, να μετακινηθεί με άνεση και ασφάλεια κατά μήκος της. Στη συνέχεια, κατευθυνθήκαμε σε δρόμους που δεν χαρακτηρίζονται ως προσβάσιμοι, προκειμένου να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα ως προς τις δυσκολίες που συναντούν καθημερινά η Άννα Μαρία και πολλοί ακόμα συμπολίτες μας.
Η «προσβάσιμη» διαδρομή ΑμεΑ στη Βούλα
Το ραντεβού με την Άννα Μαρία και τη μητέρα της, Τζίνα, δόθηκε στην πλατεία της Βούλας, στο χαρακτηριστικό κόκκινο γλυπτό. Από εκεί ξεκινήσαμε τη μικρή διαδρομή μας κατευθυνόμενοι προς την οδό Αγίου Ιωάννου, την οποία ανεβήκαμε για κάποια μέτρα, ενώ μετά ακολουθήσαμε τη Ζεφύρου από την άλλη πλευρά του πάρκου, με κατεύθυνση προς την παραλιακή και την πλατεία Δόγκα. Τέλος, πιάσαμε το κάτω μέρος της Αγίου Ιωάννου για να βρεθούμε και πάλι στην πλατεία.
Για εμάς, ήταν ένας απλός κύκλος. Εύκολος και γρήγορος. Για ένα άτομο με κινητικές δυσκολίες, όμως, δεν είναι καθόλου. Από την πλατεία της Βούλας μέχρι δύο-τρία στενά πιο πάνω επί της Αγίου Ιωάννου μετακινηθήκαμε με σχετική ευκολία, αν και δεν υπήρχαν σε όλα τα σημεία οι απαραίτητες ράμπες για να μετακινηθεί το αμαξίδιο, με αποτέλεσμα να πρέπει να κατεβαίνει με πολλή προσοχή από το πεζοδρόμιο. Εδώ να σημειώσω ότι η Άννα Μαρία δεν κυκλοφορεί ποτέ μόνη της σε εξωτερικούς χώρους. Πάντα υπάρχει ένας άνθρωπος δίπλα της. Aξίζει πάντως να σημειωθεί πως σε επικοινωνία του NouPou με τον Δήμο Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης ενόψει της δημοσίευσης του παρόντος άρθρου, οι υπεύθυνοι μας ενημέρωσαν πως λίγες μέρες μετά το οδοιπορικό μας (που έγινε στις 17/11/23) ο Δήμος προχώρησε σε έργα στο συγκεκριμένο σημείο, προσθέτοντας ράμπες εκεί που έλειπαν.
Στη συνέχεια αποφασίσαμε να περάσουμε κατά μήκος του πάρκου για να βρεθούμε στην παράλληλη οδό, τη Ζεφύρου, και να ξεκινήσουμε τον «κατήφορο». Εκεί δυσκολευτήκαμε, καθώς υπήρχαν τμήματα του πεζοδρομίου σπασμένα και δέντρα στη μέση της διαδρομής που καθιστούσαν το πέρασμα δύσκολο. Από το ύψος της Βασιλέως Παύλου μέχρι την πλατεία Δόγκα δεν συναντήσαμε καμία ράμπα, παρά μόνο στην είσοδο της πλατείας, η οποία μάλιστα είχε ένα μικρό σκαλοπατάκι – μια κακοτεχνία που συναντάται συχνά σε ράμπες σε όλη την Ελλάδα και που τελικά ακυρώνει το όλο εγχείρημα αφού καθιστά την πρόσβαση στη ράμπα από δύσκολη έως αδύνατη για ένα αναπηρικό αμαξίδιο.
Στην πολύχρωμη πλατεία Δόγκα καθίσαμε για λίγη ώρα και συζητήσαμε για όσα είχαμε μέχρι στιγμής δει. «Έξω είναι δύσκολα», σχολίασε η Άννα Μαρία. «Όπως είδαμε δεν υπάρχουν αρκετές ράμπες, ενώ οι περισσότερες δεν είναι καν εύκολα προσβάσιμες, αφού έχουν αυτό το σκαλοπατάκι. Πάντα χρειάζομαι κάποιον μαζί μου. Δεν μπορώ να μετακινηθώ μόνη μου. Οι πλάκες είναι στραβές, υπάρχουν κολώνες και δέντρα στη μέση των πεζοδρομίων, οι ράμπες δεν έχουν ομαλή κλίση. Όλη η διαδικασία είναι εξαιρετικά δύσκολη. Και όχι μόνο εδώ, αλλά παντού».
Και πράγματι, καθ’ όλη τη διάρκεια της βόλτας μας, διαπίστωσα όλα τα παραπάνω. Όποια διαδρομή κι αν επιλέξεις να ακολουθήσεις υπάρχουν εμπόδια. Εμπόδια που δυσκολεύουν κάθε πεζό, αλλά στην περίπτωση των ατόμων με κινητική αναπηρία καθιστούν πραγματικά αδύνατη την αυτόνομη -ή ακόμα και ασφαλή- μετακίνησή τους. «Υπάρχει και το συχνό φαινόμενο όπου τα αμάξια κλείνουν τις ράμπες και καταλαμβάνουν τις θέσεις ΑμεΑ. Αυτό δημιουργεί πρόβλημα όχι μόνο σε εμένα που βρίσκομαι στο αμαξίδιο, αλλά και σε οικογένειες με καροτσάκια ή σε άτομα που μπορεί για παράδειγμα να έχουν σπάσει το πόδι τους. Δεν υπάρχει γενικώς ενσυναίσθηση και σεβασμός», πρόσθεσε η Άννα Μαρία.
Η μητέρα της από την άλλη, τόνισε πόσο δύσκολο είναι για την Άννα Μαρία αλλά και για την ίδια να χρειάζεται να καταβάλουν όλον αυτόν τον κόπο για μια απλή καθημερινή διαδρομή. «Στην αρχή δεν βγαίναμε χωρίς τον μπαμπά μας. Χρειαζόμασταν τη δύναμή του για να ανεβοκατεβαίνουμε τα πεζοδρόμια. Φέτος αποφασίσαμε να κάνουμε τις φυσικοθεραπείες μας στο σπίτι, διότι δεν μπορούμε άλλο αυτήν την ταλαιπωρία. Είναι κλειστές οι ράμπες, κατειλημμένες οι θέσεις. Σκέφτομαι τους ανθρώπους με τα ηλεκτροκίνητα αμαξίδια που κυκλοφορούν μόνοι τους. Μετακινούνται κυριολεκτικά στον δρόμο, δεν μπορούν να έχουν πάντα πρόσβαση στο πεζοδρόμιο, ούτε να μετακινηθούν εκεί με άνεση. Πώς θα αποκτήσεις αυτονομία με αυτόν τον τρόπο;», αναρωτήθηκε η Τζίνα.
Αποφασίσαμε να συνεχίσουμε τη διαδρομή μας, πιάνοντας την Αγίου Ιωάννου ξανά ώστε να βρεθούμε στην πλατεία και να καθίσουμε σε κάποιο καφέ, για να τα πούμε άνετα. Τα εμπόδια για μία ακόμη φορά πολλά. Άφαντες οι ράμπες, ενώ δέντρα και σπασμένα σημεία του πεζοδρομίου μας δυσκόλευαν περισσότερο (αξίζει πάντως εδώ να σημειωθεί ότι βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας η ευθύνη για τα πεζοδρόμια μπροστά από ιδιωτικές οικίες είναι των ιδιοκτητών των ακινήτων και όχι του εκάστοτε Δήμου). Εν τω μεταξύ, όπου βρίσκαμε ράμπες, αυτές συνήθως ήταν σε κακή κατάσταση (σπασμένες ή με το σκαλοπατάκι που αναφέραμε πιο πάνω).
«Η πιο βατή διαδρομή για ΑμεΑ εδώ στη Βούλα είναι η πλατεία, καθώς είναι όλο το σημείο επίπεδο. Επίσης στη Γλυφάδα η Αγγέλου Μεταξά είναι μια αρκετά προσβάσιμη διαδρομή, αφού σε κάποια κομμάτια της δεν υπάρχουν υπερυψωμένα πεζοδρόμια και ο δρόμος είναι στο ίδιο ύψος», μου εξήγησε η Άννα Μαρία.
Η ίδια, παράλληλα, αντιμετωπίζει καθημερινά και τη δυσκολία του να βρει ένα μέρος για να βγει με την παρέα της, καθώς το μαγαζί θα πρέπει να είναι προσβάσιμο για ΑμεΑ. «Για να βγω πρέπει πρώτα να ψάξω για μαγαζιά προσβάσιμα. Δεν είναι εύκολο αυτό. Είναι πολύ κουραστικό να θέλεις να βγεις για να περάσεις καλά και να μην μπορείς να βρεις εναν χώρο προσβάσιμο. Στο τέλος λες “προτιμώ να καθίσω στο σπίτι παρά να βγω έξω”. Είναι πολύ σημαντικό να ξέρεις ότι δεν θα ταλαιπωρηθείς».
Σχολείο: Το πρόβλημα με το βοηθητικό προσωπικό, οι εκδρομές και το αβέβαιο μέλλον
Αφού καθίσαμε σε ένα καφέ της πλατείας, ξεκινήσαμε τη συζήτηση γύρω από το σχολείο και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Άννα Μαρία εκεί. «Στο 1ο Λύκειο Βουλιαγμένης, το σχολείο μου, υπάρχει προσβασιμότητα. Υπάρχουν ράμπες, ασανσέρ. Γενικώς, εντός της σχολικής μονάδας μπορώ να κινηθώ αρκετά άνετα. Και επίσης υπάρχει έντονη ευαισθητοποίηση από τους συμμαθητές μου, κάτι που είναι πολύ σημαντικό. Με βοηθούν, με ρωτούν αν χρειάζομαι κάτι, είναι δίπλα μου. Στο Γυμνάσιο, για παράδειγμα, δεν ήταν έτσι. Πολλοί φίλοι μου απομακρύνθηκαν. Το ότι είμαι σε αμαξίδιο, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να κάνουμε παρέα, να μιλάμε. Αλλά πολλοί το σκέφτονται έτσι. Πολλοί σε αφήνουν στην απομόνωση», μου εξομολογήθηκε.
Τι ισχύει στο σχολείο ως προς το ειδικό βοηθητικό προσωπικό, που βρίσκεται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς δίπλα στους μαθητές με αναπηρία; Όπως μου εξήγησε η μητέρα της Άννας Μαρίας, «το βοηθητικό προσωπικό βρίσκεται δίπλα στον μαθητή για όσο παραμένει εντός της σχολικής μονάδας. Στη δική μας περίπτωση παραλαμβάνει την Άννα Μαρία το πρωί στο σχολείο, μένει μαζί της στην τάξη, της κρατά σημειώσεις γιατί λόγω της πάθησής της δεν μπορεί να γράφει γρήγορα ή για πολλή ώρα και τη βγάζει στα διαλείμματα. Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε στο σχολείο είναι ότι το βοηθητικό προσωπικό αργεί να ανακοινωθεί, με αποτέλεσμα να έρχεται μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Πέρυσι ήρθε τέλη Νοεμβρίου. Φέτος ήμασταν πιο τυχεροί και ήρθε στα μέσα του Οκτώβρη. Κανονικά το βοηθητικό προσωπικό θα έπρεπε να είναι εκεί από την πρώτη μέρα του σχολικού έτους. Ένα ακόμη πρόβλημα που υπάρχει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι το βοηθητικό προσωπικό δεν είναι το ίδιο κάθε χρονιά. Η Άννα Μαρία μπορεί για παράδειγμα να δεθεί με κάποιον μετά από καιρό και την επόμενη χρονιά να αναγκαστεί να το κάνει εκ νέου».
Προβληματικό είναι όμως για την Άννα Μαρία και το κεφάλαιο “σχολικές εκδρομές”. Προκειμένου να συμμετάσχει σε μια εκδρομή -για να είναι δηλαδή με τους φίλους της και να κάνει όλα όσα κάνουν τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας της- θα πρέπει να τη μεταφέρει η μητέρα της με δικό της αυτοκίνητο. «Στις εκδρομές του σχολείου την πηγαίνω με το δικό μου αυτοκίνητο. Μιλάω με άνθρωπο από το πούλμαν και του λέω “να ξέρετε ότι είμαι από πίσω σας και έρχομαι μαζί”. Δεν υπάρχει όμως πάντα πρόσβαση για την κόρη μου. Έχουμε πάει για παράδειγμα εκδρομή στο Θωρικό στο Λαύριο και έχουμε μείνει στο αυτοκίνητο, γιατί δεν υπήρχε δυνατότητα να πάει η Άννα Μαρία, δεν υπήρχε πρόσβαση».
Στο σημείο αυτό, τον λόγο πήρε ο Γιώργος Ντούτσουλης, σχολιάζοντας ότι το πρόβλημα ξεκινάει «απο ψηλά», καθώς «δεν υπάρχει καμία οργάνωση και καμία μέριμνα για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Διότι, αν υπήρχε, οι πρώτοι που θα διορίζονταν θα ήταν το βοηθητικό προσωπικό για αυτά τα παιδιά. Όχι να περιμένουμε μέχρι τον Νοέμβριο για να έρθουν. Το κόστος για μια οικογένεια, η οποία πρέπει καθημερινά να εξυπηρετεί το παιδί εντός της σχολικής μονάδας, είναι μεγάλο. Όταν θέλουμε να μιλάμε για ισότητα θα πρέπει αυτά να είναι αυτονόητα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπαίνει κανένας στη θέση τους. Τα παιδιά αυτά ούτε εκδρομές μπορούν να πάνε, ούτε να κάνουν τα ίδια πράγματα με αυτά που κάνουν οι υπόλοιποι μαθητές. Πρόσφατα βγήκε το νομοσχέδιο που λέει ότι για να πάει ένα παιδί σχολική εκδρομή, ο γονέας θα πρέπει είτε να πάει ο ίδιος πληρώνοντας ουσιαστικά για δύο άτομα το ταξίδι, είτε να πληρώσει το κόστος για το βοηθητικό προσωπικό. Δεν φτάνει δηλαδή που αυτές οι οικογένειες είναι ήδη επιβαρυμένες, τις επιβαρύνουμε παραπάνω. Ελπίζω η κυρία Ζαχαράκη και το Υπουργείο Οικογένειας να μεριμνήσει».
Τώρα, το επόμενο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η οικογένεια είναι αυτό του πανεπιστημίου. Η Άννα Μαρία δεν μπορεί να επιλέξει ελεύθερα τη σχολή που επιθυμεί και το επάγγελμα που θέλει να ακολουθήσει. Αντιθέτως, αναγκάζεται να περιοριστεί σε εναλλακτικές, καθώς δεν διαθέτουν όλα τα πανεπιστήμια πρόσβαση για αναπηρικό αμαξίδιο στις εγκαταστάσεις τους. «Τα περισσότερα πανεπιστήμια δεν έχουν πρόσβαση. Θα πρέπει από φέτος να αρχίσω να σκέφτομαι σοβαρά σε ποια σχολή θέλω να μπω και να δω ποια από αυτές είναι προσβάσιμη, για να μπορώ για παράδειγμα να μετακινηθώ μέχρι την αίθουσα όπου γίνεται το μάθημα. Ακόμη, στα πανεπιστήμια δεν προβλέπεται ειδικό βοηθητικό προσωπικό, γι’ αυτό σε κάποια υπάρχουν ομάδες εθελοντών φοιτητών που βοηθούν. Αν ήθελα να περάσω στη Νομική για παράδειγμα, δεν θα μπορούσα. Θα έπρεπε να σκεφτώ κάτι άλλο» περιέγραψε η Άννα Μαρία, με τη μητέρα της να προσθέτει: «Στο πανεπιστήμιο, αν δεν υπάρχει βοηθητικό προσωπικό, εγώ τι θα κάνω; Θα πάω πάλι να σπουδάσω; Θα πρέπει να είμαι δίπλα στην Άννα Μαρία, να κρατάω σημειώσεις, να βγάζω φωτοτυπίες, να τη μεταφέρω από τη μία τάξη στην άλλη, να γνωρίζω ακριβώς τι ώρα έχει μάθημα για να πηγαίνουμε μαζί. Θα είναι μεγάλη ταλαιπωρία για εμάς».
Όπως πολύ σωστά επισήμανε σε αυτό το σημείο ο Γιώργος, έτσι η Άννα Μαρία θα καταλήξει να είναι για πάντα εξαρτώμενη. «Κανονικά θα έπρεπε η Άννα Μαρία να μπορεί να πάρει το αμαξίδιο, να βγει από το σπίτι της και να πάει στο σχολείο ή το πανεπιστήμιο μόνη της, όπως θα μπορούσα να κάνω εγώ. Περιορίζοντας την προσβασιμότητα σε ανθρώπους όπως η Άννα Μαρία, τους εμποδίζεις να γνωρίσουν τον κόσμο, να έχουν τον κύκλο που έχει κάποιος ο οποίος έχει πρόσβαση παντού. Οι περισσότεροι από εμάς δεν έχουν βιώσει την πλευρά της Άννα Μαρίας. Δεν μπαίνει ο ένας στη θέση του άλλου και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα».