Norman Foster: Ο ‘Sir της Αρχιτεκτονικής’ που θα αναμορφώσει το Ελληνικό
Παρουσιάζουμε τον Norman Foster της Foster and Partners, εταιρεία που υπογράφει το σχέδιο της Lamda Development για το Ελληνικό.
- 13/06/2016
Από την Μαρία Χαλάτση
Η ποιότητα, για εκείνον, είναι στάση ζωής. Το σχέδιο, η ζωή του. Για αυτό και μολονότι έχει συμπληρώσει το 81ο έτος της ηλικίας του, δεν μπορεί να σταματήσει αυτό που κάνει απ’ όταν ήταν 7 χρόνων: να φαντάζεται πώς ένα project μπορεί να ταιριάξει αρμονικά με το περιβάλλον που θα το φιλοξενήσει και θα φτάσει στο σημείο να γίνει σήμα κατατεθέν της πόλης. Ο Norman Foster έχει κατασκευάσει τα πάντα (ξενοδοχεία, στάδια, γέφυρες, δημαρχεία, αεροδρόμια, “αρχηγεία” εταιριών -με τελευταίο αυτό της Apple, που θα κοστίσει 5 δισεκατομμύρια ρολάρια-, διαστημικούς σταθμούς, καταστήματα… έως και έπιπλα), σε όλον τον κόσμο. Τώρα, καλείται να προσθέσει στην πλούσια συλλογή των “δημιουργημάτων” του το Ελληνικό. Υπάρχουν λόγοι που ο Bρετανός λόρδος είναι γνωστός ως “stararchitekt” και που επελέγη από τη Lamda Development, για τη μεγαλύτερη παρέμβαση στην Αθήνα: την αναμόρφωση του παλαιού αεροδρομίου στο Ελληνικό, μια έκταση 6.200 στρεμμάτων.
Στη συνέντευξη που είχε δώσει στο Louisiana Channel, στα 80α του γενέθλια (τον Ιούνιο του 2015) ομολόγησε πως “υπήρξα ασύλληπτα τυχερός, υπό την όποια έννοια: της αρχιτεκτονικής, της οικογένειας. Πάντα όμως, ανυπομονώ για το επόμενο έργο. Για αυτό και μου είναι δύσκολο να σταματήσω ή να κάνω ένα διάλειμμα. Απ’ όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, με ενδιέφεραν τα κτίρια. Με ενδιέφεραν τα αντικείμενα, η κίνηση, τα αυτοκίνητα. Από όταν ήμουν παιδί, στο Μanchester…”.
Το μοναχοπαίδι των Robert και Lilian έλαβε στοργή και αγάπη από τους γονείς του, αλλά δεν απήλαυσε χρόνο μαζί τους, αφού αμφότεροι δούλευαν από το πρωί έως το βράδυ -και εκείνος μεγάλωνε με τη βοήθεια των συγγενών. Δεν κατάφερε ποτέ να νιώσει πως “ανήκει” στο Burnage Grammar School αρρένων. Τουναντίον, ήταν θύμα ενδοσχολικής βίας “γιατί ένιωθα διαφορετικός, ήμουν ονειροπόλος”. Βρήκε διέξοδο στο διάβασμα… και την εκμάθηση πολεμικών τεχνών. Η τοπική βιβλιοθήκη ήταν το ησυχαστήριο του. Εκεί ανακάλυψε την μαγεία που του προκαλούσαν τα κτίρια του Frank Lloyd Wright. Ο Aμερικανός αρχιτέκτονας, διακοσμητής εσωτερικών χρόνων και συγγραφέας ήταν ο πρώτος που σχεδίαζε σε αρμονία με το περιβάλλον. Η φιλοσοφία του έγινε γνωστή ως οργανική αρχιτεκτονική. Xαρακτηριστικό δείγμα της είναι το Fallingwater, το οποίο δημιούργησε το 1935 και έμεινε στην ιστορία ως “η καλύτερη δουλειά στην ιστορία της αμερικανικής αρχιτεκτονικής”
“Ήθελα να γίνω αρχιτέκτονας, αλλά αισθανόμουν πως ήταν απίθανο να συμβεί αυτό. Ο πατέρας μου εργαζόταν ως φαναρτζής στο Metropolitan Vickers (εταιρία βαριάς ηλεκτρικής μηχανικής -τουρμπίνες ατμού, γεννήτριες, μετασχηματιστές κλπ-, με το εργοστάσιο της στο Trafford Park του Manchester να είναι το μεγαλύτερο του είδους στον κόσμο για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα). Η μαμά επίσης, εργαζόταν. Το δέρμα της ήταν σκούρο. Μου είχε πει πως καταγόταν από οικογένεια αθίγγανων. Ίσως και να μου έλεγε αλήθεια”.
Aγαπούσε πολύ και ένα comic book, με ήρωα έναν πιλότο και τον είχαν σαγηνεύσει τα σχέδια των διαστημόπλοιων και των αεροπλάνων. Αυτές οι εικόνες, λέει τον έκαναν να βεβαιωθεί πως θέλει να γίνει αρχιτέκτονας. Η εναλλακτική ήταν να γίνει πιλότος. Υπηρέτησε μεν, στη RAF (Royal Air Force), αλλά ως ασυρματιστής, αλλά δεν παραιτήθηκε του δικαιώματος του να “πετάξει”. Απέκτησε άδεια να πιλοτάρει μόνος ιδιωτικά ελικόπτερα, jets και υδροπλάνα. “Έχω πετάξει με 75 διαφορετικά είδη. Μάλιστα, δημιούργησα τα συναρμολογούμενα τους, ως δώρο στον εαυτό μου, όταν έγινα 75”. Ναι, θα έλεγες ότι την είχε την εμμονή του με τα αεροπλάνα, από παιδί. Την ίδια εμμονή είχε και με το σχέδιο. Και μάλλον εύλογα, το πρώτο σχέδιο της ζωής του -όταν ήταν 7 χρόνων- ήταν… συναρμολογούμενο αεροπλανάκι!
Παρεμπιπτόντως, απέκτησε και τη δυνατότητα να σχεδιάσει τέσσερα διεθνή αεροδρόμια: το Stansted στο Λονδίνο, το Chek Lap Kok στο Χονγκ Κονγκ, το Queen Alia στην Ιορδανία και στο Πεκίνο. Σε όλα προσπάθησε να δώσει τη χαμένη αίγλη. Παράλληλα, δημιούργησε αεροπλάνα, το εσωτερικό αεροσκαφών και το διαστημοδρόμιο της Virgin Galactic, στην έρημο του Νέου Μεξικού.
“Ήμουν πολύ τυχερός που απήλαυσα και τα δυο πάθη μου. Κάθε πτήση είναι μια νέα περιπέτεια. Όπως κάθε σχέδιο”. Αν τον ρωτήσεις ποια είναι η πιο αγαπημένη του δουλειά… δεν θα σε εκπλήξει αν σου πει πως “επιλέγω το Boeing 747 jumbo jet, με 3000 τετραγωνικά πόδια πάτωμα. Μπορείς να πεις πως είναι αερομεταφερόμενο ξενοδοχείο, με εστιατόρια και αίθουσες κινηματογράφου, με 15 τουαλέτες, τρεις κουζίνες και τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 360 καλεσμένους. Υπάρχουν πολλές αναλογίες με τα κτίρια. Υπό μία έννοια είναι το απόλυτο τεχνολογικό κτίριο. Τη σήμερον ημέρα, όταν οικοδομείς κάτι, φτιάχνεις μικρά κομμάτια σε εργοστάσιο, μετά τα μεταφέρεις στον μέρος του project και αρχίζεις τη σύνθεση. Έτσι κάναμε και αυτό το αεροσκάφος”. Ναι, απλά πράγματα.
Ο γεννημένος την 1η Ιουνίου του 1935, Foster εγκατέλειψε το σχολείο στα 16 και έπιασε δουλειά ως κλητήρας στο Δημαρχείο της πόλης. Η δουλειά ήταν βαρετή, πράγμα που σήμαινε ότι είχε άπλετο χρόνο στη διάθεση του για να σχεδιάζει. Κάποιος είδε τα σχέδια αυτά και του ανέθεσε δουλειές για τοπικά αρχιτεκτονικά γραφεία. Μετά τη στρατιωτική του θητεία, τον πρότειναν στο Manchester University. Χρειάστηκε να δουλέψει για να “βγάλει” τη σχολή. Έγινε πορτιέρης σε τοπική κινηματογραφική αίθουσα, ενώ έκανε βραδινές βάρδιες σε εργοστάσιο παραγωγής τηγανητών. Τα σχέδια του κέρδιζαν βραβεία (έχει κρατήσει τα εκατοντάδες σημειωματάρια που “γέμισε” με εμπνεύσεις).
Το 1975 τιμήθηκε από το Βασιλικό Ινστιτούτο Βρετανών Αρχιτεκτόνων (πήρε και 100 λίρες) για το σχεδιασμό ενός ανεμόμυλου. Μέσω υποτροφιών και χρηματικών επάθλων κατάφερε όχι μόνο να τελειώσει το πανεπιστήμιο, αλλά και να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Όσα είδε σε αυτά τα ταξίδια, τον βοήθησαν να “παντρέψει” παραδοσιακές δομές, με πιο σοφιστικέ νέα υλικά και ό,τι νεότερο είχε να προσφέρει η τεχνολογία. Το πιο σημαντικό βραβείο που είχε πάρει, ήταν η υποτροφία από το Yale (1961). Εκεί γνώρισε κάποιες από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του χώρου του -τον περασμένο αιώνα. Ένας ήταν ο Richard Rodgers. Μαζί έγιναν οι κυρίαρχοι αρχιτέκτονες, στη Μεγάλη Βρετανία τη δεκαετία του ’90. Δημιούργησαν ένα νέο κίνημα και την Team 4, ένα pop γκρουπ αρχιτεκτόνων, στο οποίο άνηκε… και η σύζυγος του Wendy Cheesman -απέκτησαν τέσσερα παιδιά.
Η πρώτη τους μεγάλη δουλειά, ήταν το Reliance Controls στο Swindon, το 1967. Επρόκειτο για τριπλό συνδυασμό (γραφείων, έρευνας και εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρονικών εξαρτημάτων που γκρεμίστηκε το 1990) και έφερε την αλλαγή στον τρόπο που οικοδομούνταν τα κτίρια. Τέτοια που βραβεύτηκε με το “Industrial Architecture Award”, αλλά και από τους Financial Τimes. Η Willis Faber & Dumas ανέθεσε στην Team 4 να φτιάξει τα “αρχηγεία” της ασφαλιστικής εταιρίας, σε συνέπεια με το περιβάλλον, στο Ipswich, το 1971. Παρέδωσαν αυτό το έργο και έγιναν διάσημοι σε όλον τον κόσμο.
Όπως συνέβη με τα περισσότερα… γκρουπ στη δεκαετία του ’60 και αυτό δεν άντεξε στο χρόνο, με τον Richard Rogers να δημιουργεί κάτι δικό του και τον Foster να ιδρύει τη δική του εταιρία. Παρέμειναν καλοί φίλοι! Τα πρώτα σχέδια του Foster και της συζύγου του απορρίφθηκαν και εκείνος χρειάστηκε να πουλήσει την Porsche 911, μαζί και το ελικόπτερο που είχε στην ιδιοκτησία του. “Κανένα πρόβλημα. Μου δόθηκε η ευκαιρία να αγοράσω ένα εξαιρετικό ποδήλατο”. Έτσι, συγκέντρωσε τα χρήματα που χρειαζόταν για να δημιουργήσει τη Hong Kong and Shanghai Bank, το 1979. Δέκα χρόνια μετά, “έχασε” τη σύζυγο του -από καρκίνο και ενώ είχε υποβληθεί σε δεκάδες θεραπείες.
Προς έκπληξη όλων, το 1991 παντρεύτηκε τη συνάδελφο του και πρώην σύζυγο φίλου του (Andrew Knight), ονόματι Begum Sabiha Rumani Malik. Χώρισαν το 1996, οπότε παντρεύτηκε την Elena Ochoa, ψυχίατρο από την Ισπανία και παρουσιάστρια τηλεοπτικής εκπομπής, με τίτλο “Hablemos del Sexo” (“Ας μιλήσουμε για σεξ”). Για αυτό και ήταν γνωστή ως “η γιατρός του σεξ”. Μαζί απέκτησαν ένα κορίτσι και εκείνος έγινε άλλος άνθρωπος. “Ανοίχτηκε” ξανά προς τους φίλους και τους συνεργάτες του και… έγινε γνωστός ως “ελβετικός σουγιάς”, αφού πια μπορούσε να τα κάνει όλα. Είχε λύσεις για κάθε πρόβλημα. Το 1992 πρόσθεσε στα best of το αεροδρόμιο Chek Lap Kok, στο Hong Kong (μια από τις πιο φιλόδοξες κατασκευές, χτισμένη πάνω σε ορεινό έδαφος με κορυφή στα 100 μέτρα, που σταθεροποιήθηκε στα 7 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, με το αποτύπωμα του νησιού πάνω στο οποίο δομήθηκε να επεκτείνεται τέσσερις φορές του αρχικού μεγέθους και να συνιστά μια μικρή πόλη).
Το 1992 ήταν και που ανέλαβε τη… μετάλλαξη του κοινοβουλίου στο Βερολίνο της Γερμανίας (Reichstag), το οποίο χαρακτηρίστηκε η πιο ευφυής έμπνευση, σε προσθήκη κτιρίου, με πολύπλοκη σχεδίαση και πολλά πολιτικά, περιβαλλοντικά και συναισθηματικά ζητήματα. “Πριν ξεκινήσουμε, έπρεπε να καταλάβουμε την ιστορία του κτιρίου, να δεσμευτούμε την πρόσβαση και να σεβαστούμε το περιβάλλον. Είχε καταστραφεί μερικώς στον πόλεμο και στην ανοικοδόμηση “χάθηκε” μέρος της ιστορίας του. Έπρεπε να αποκαλύψουμε και πάλι, το αποτύπωμα του παρελθόντος.
Το 1997 βρέθηκε αντιμέτωπος με την πρόκληση να δημιουργήσει το πρώτο οικολογικό ψηλό κτίριο στην κύρια οικονομική περιοχή του Λονδίνου. Οραματίστηκε 41 ορόφους, με 46.400 τετραγωνικά μέτρα για χώρους γραφείων, με μια στοά για καταστήματα και καφετέριες που θα ήταν προσβάσιμες από τη νεόδμητη πλατεία. To μοντέρνο γυαλί θα έπαιζε κυρίαρχο ρόλο, μαζί με το ατσάλι. Από την οροφή, θα μπορούσε να ‘χεις 360 μοίρες πανόραμα της πρωτεύουσας. Αυτό το project έγινε γνωστό ως Gherkin, πήρε το βραβείο Stirling για τη μοναδικότητα του και θεωρείται ένα από τα 7 θαύματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής.
Το 2000 του ανατέθηκε να αλλάξει το Hearst Tower, στην 8η λεωφόρο του Manhattan “και η πρόκληση ήταν να μην αλλοιώσουμε το χαρακτήρα του. Θέλαμε να ενώσουμε το παλιό με το νέο”. Δημιούργησε ένα νέο ουρανοξύστη, πάνω από το παλιό κτίριο, το οποίο ένωσε εξωτερικά με υαλοπίνακες, που ενισχύουν την εντύπωση πως ο πύργος επιπλέει αέναος, χωρίς να πατά κάπου. Στη βάση υπάρχει λόμπι που καταλαμβάνει όλον τον όροφο του παλαιού κτιρίου και υψώνεται στους έξι ορόφους -σαν μια πολυσύχναστη πλατεία πόλης, με πρόσβαση σε όλα τα μέρη του κτιρίου.
Σου είπα και πριν. Έχει τον τρόπο να βρίσκει λύση σε κάθε πρόβλημα. Για αυτό τον εμπιστεύτηκαν για το νέο Wembley (η δημιουργία του στοίχισε 753.000.000 λίρες και είχε τέσσερις φορές μεγαλύτερο ύψος και δύο φορές μεγαλύτερο πλάτος από την original εκδοχή, κέρδισε βραβείο, με τον ίδιο τον Foster να λέει πως “είναι η αψίδα του θριάμβου μου”) όπως τον επέλεξαν και για το νέο Camp Nou.
Αυτά είναι μόνο κάποια από τα έργα του. Πώς ξεκινά όμως, την κάθε δουλειά, έπειτα από τη συλλογή 500 και πλέον βραβείων που διαθέτει -έχει τιμηθεί και από τη βασίλισσα της Αγγλίας και έχει γίνει Λόρδος; “”Με ένα λευκό κομμάτι χαρτί ή μια άδεια οθόνη ηλεκτρονικού υπολογιστή ή μια μακέτα που έχει μόνο κομμάτια αφρολέξ. Ποια είναι η αρχή του όποιου project; Προσπαθείς να ενβυθίσεις τον εαυτό σου σε όλα αυτά που είναι σημαντικά για αυτό που πρόκειται να δημιουργήσεις: στο μέρος, τους ανθρώπους, τις ανάγκες που οφείλει να καλύψει το όποιο κτίριο. Υπάρχουν ανάγκες που μπορείς να προσδιορίσεις. Όπως για παράδειγμα, το κλίμα του μέρους στο οποίο θα τοποθετήσεις τη δημιουργία σου, το “πνεύμα” του.
Είναι πάντα σημαντικό να κάνεις την έρευνα σου. Για παράδειγμα, αν σχεδιάζεις κάτι για μια εταιρία, ποια είναι η κουλτούρα της; Ποια είναι η κουλτούρα αυτού του μέρους; Προσπαθείς να βρεις τις αξίες κάθε πελάτη σου. Παρατηρείς, ακούς αυτά που έχουν να σου πουν και αυτές οι διαφορετικές “δυνάμεις” είναι που σε βοηθούν να “γεννήσεις” την ιδέα. Έπειτα, αρχίζεις να εξερευνάς τις δυνατότητες. Κάπως έτσι, το κτίριο σου αποκτά μια εικόνα”.
Η εταιρία του μετρά 44 χρόνια ζωής. Από την αρχή έως τώρα “συγκεντρώνει τα μεγαλύτερα ταλέντα από όλον τον κόσμο. Ο μέσος όρος ηλικίας των ανθρώπων μας είναι τα 32 χρόνια. Διαθέτουμε 45 διαφορετικές εθνικότητες και δουλεύουμε σε 22 διαφορετικές χώρες. Η ομαδική δουλειά είναι πολύ σημαντική. Το πιο σημαντικό είναι πως μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες. Αυτό, σε συνδυασμό με τη φιλοσοφία και τις πεποιθήσεις είναι που δίνει στο όποιο project μια πολύ δυνατή προσωπικότητα. Δεν αντιγράφουμε τα κτίρια που έχουμε δημιουργήσει. Αλλά η εμπειρία που έχουμε αποκτήσει, μας βοηθά να εξελίξουμε τα σχέδια μας. Και είμαστε συνεπείς στην εξέλιξη μας”.
Η τεχνολογία παίζει βασικό ρόλο στις δημιουργίες του. “Μπορούμε να κάνουμε πράγματα που είχαμε σκεφτεί τις περασμένες δεκαετίες, αλλά δεν υπήρχε ο τρόπος να τα κάνουμε πράξη. Η τεχνολογία είναι εργαλείο σαν το μολύβι. Πνευματική προέκταση του εαυτού σου. Αν δεν την έχεις, δεν κάνεις τίποτα”. Ζητούμενο πια είναι “τα κτίρια να δαμάζουν την ενέργεια και να είναι αυτάρκη, σε αυτόν τον τομέα. Βλέπουμε όλο και περισσότερες ενέργειες, προς αυτήν την κατεύθυνση”. Προτιμά τα ψηλά κτίρια, γιατί πιστεύει πως μπορούν να μετατραπούν σε κοινότητες -και μέσω της αυτονομίας σε παραγωγή ενέργειας από εναλλακτικές πηγές.
Στα “θέλω” του ανήκει και “η ισορροπία. Μπορείς να ονειρευτείς την πνευματική διάσταση ενός project, αλλά στην πραγματικότητα υπάρχουν περιορισμοί μπάτζετ, διαφορετικές απόψεις, συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και πρέπει να βρεις τις ισορροπίες. Πάντα αναζητάς τον τρόπο να έχεις τις πιο δημιουργικές ευκαιρίες. Η φήμη της εταιρίας αφορά την ικανότητα να παρουσιάζει αυτό που έχει υποσχεθεί και να εμπνέει”.
Αυτό που μπορούμε να περιμένουμε είναι πως “ό,τι σχεδιαστεί θα ανταποκρίνεται στον τρόπο ζωής των κατοίκων, αλλά και δεν θα επηρεάζεται από το πέρασμα του χρόνου. Βλέπεις, το πραγματικό τεστ για εμάς, είναι το πώς θα αντέξουμε στο χρόνο”.