Εύα Γεράκη: ΧΡΩΜΑ-τίζοντας το σχολείο του μέλλοντος
Με βραβείο Unicef για το εκπαιδευτικό της έργο, σειρά διακρίσεων σε ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς, αλλά και εικαστικές παρεμβάσεις σε σχολεία με τη συνεργασία μαθητών, η ζωγράφος και υπεύθυνη σπουδών στο εργαστήριο εικαστικής δημιουργίας «Χρώμα», Εύα Γεράκη, σχεδιάζει στο NouPou το σχολείο που ονειρεύεται.
- 26/10/2023
Ζωγράφος, απόφοιτος ΑΣΚΤ, συν-δημιουργός και υπεύθυνη σπουδών στο εργαστήριο εικαστικής δημιουργίας «Χρώμα» στον Πειραιά, η Εύα Γεράκη εργάζεται στη δημόσια και ιδιωτική κυρίως εκπαίδευση για περισσότερα από 20 χρόνια, ενώ έχει κερδίσει βραβεία σε σχολικούς διαγωνισμούς με τους μαθητές της, όπως το δεύτερο βραβείο της Unicef το 2005. Πιστεύει ότι η ανάπτυξη καλλιτεχνικών δεξιοτήτων και γνώσεων θα πρέπει να είναι μια διασκεδαστική και ενδιαφέρουσα διαδικασία. Ονειρεύεται ένα σχολείο γεμάτο Τέχνη, γιατί αυτή είναι, όπως λέει, το εργαλείο που προωθεί την κριτική σκέψη και τη φαντασία των παιδιών.
Μπορούμε να φέρουμε το μέλλον στο παρόν του εκπαιδευτικού μας συστήματος;
Σίγουρα το εκπαιδευτικό σύστημα – το βλέπω και από τα παιδιά μου και τους μαθητές μου όλων των ηλικιών στο εργαστήριο – χρειάζεται αλλαγές, καθώς υπάρχουν στοιχεία που λείπουν. Μπορούν όμως να γίνουν άμεσα αλλαγές, να εφαρμοστούν άλλες επιλογές οι οποίες οδηγούν στο σχολείο του μέλλοντος τώρα διαμέσου του οχήματος της Τέχνης. Εξάλλου, η Τέχνη και στο παρελθόν έχει οδηγήσει πολλές φορές την ανθρωπότητα στο μέλλον.
Πόση τέχνη «λείπει» από το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα και πόση χωράει στο σχολείο του μέλλοντος;
Σκέφτομαι σχεδόν καθημερινά αν η Τέχνη έχει τη θέση στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και την αξία που της αρμόζει για μια χώρα όπως η δική μας, με τόσο πλούσια πολιτιστική παρακαταθήκη. Και η απάντησή που δίνω είναι ότι όχι, δεν είναι ικανοποιητική η διδασκαλία της τέχνης στο εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα. Και το σχολείο του μέλλοντος το ονειρεύομαι γεμάτο τέχνη. Γιατί αυτή είναι το εργαλείο που προωθεί την κριτική σκέψη και φαντασία των παιδιών. Συνήθως όμως βλέπουμε ότι προσλαμβάνεται σαν ένα δημιουργικό διάλειμμα ανάμεσα στη διδασκαλία των «κύριων» μαθημάτων και δυστυχώς η τέχνη παραμένει «δευτερεύον μάθημα».
Πώς η τέχνη γίνεται εργαλείο μάθησης στο σχολείο του μέλλοντος, σε όλες τις βαθμίδες του;
Η τέχνη έχει τον δικό της ρόλο στην προώθηση δημιουργικού διαλόγου. Και συμφωνώ ιδιαιτέρως με τον αμερικανό φιλόσοφο, εκπαιδευτικό και ψυχολόγο, John Dewey, ο οποίος ήταν πρωτοπόρος στην αλλαγή της φιλοσοφίας της σχολικής εκπαιδευτικής διαδικασίας τον προηγούμενο αιώνα.
Σύμφωνα με τον John Dewey λοιπόν και το έργο του «Αrt as an experience» (1859-1952), η Τέχνη είναι ένα σημαντικότατο εργαλείο ενεργής μάθησης. Πίστευε ότι οι μαθητές θα έπρεπε να διδάσκονται βιωματικά αντί να δέχονται απλά πληροφορίες. Αυτό συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση, εφαρμογή και διατήρηση των γνώσεων και ισχυρίστηκε μάλιστα ότι η καλλιτεχνική εμπειρία αποτελεί το μέσο για την ανάπτυξη της φαντασίας, την οποία θεωρεί θεμελιώδες στοιχείο της μάθησης. Τα έργα τέχνης δεν είναι μόνο διακοσμητικά αντικείμενα, αλλά εμπεριέχουν νοήματα που έχουν προκύψει από τη φαντασία του καλλιτέχνη και τα οποία ο «θεατής» και ακόμα και ο μικρός μαθητής, καλείται να εξηγήσει, προκαλώντας τη δική του.
Ολοένα και περισσότερο διαβάζουμε για πρωτοπόρα σχολεία, τα οποία σε μεγάλο βαθμό εστιάζουν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας κάθε μαθητή ξεχωριστά και στην εξατομικευμένη εκπαίδευση ανάλογα με τα προσωπικά ενδιαφέροντα και τις δεξιότητες κάθε μαθητή. Πώς λειτουργεί η τέχνη προς αυτή την κατεύθυνση;
Έρευνες της ανατομίας και της νευροφυσιολογίας, έδειξαν ότι για να μπορεί ο άνθρωπος να σκέφτεται ολοκληρωμένα χρειάζεται ισορροπία στην λειτουργία των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Και του αριστερού της λογικής και του δεξιού της φαντασίας. Η επαφή με τα έργα τέχνης δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να σκέφτεται δημιουργικά και κριτικά. Σε έναν κόσμο γεμάτο από εικόνες, τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες, θα αναζητήσουν τον τρόπο να επικοινωνήσουν με εικόνες. Πόσο άραγε οπτικοποίησαν τα συναισθήματα μας τα γνωστά emoji; Επίσης το μεγαλύτερο κέρδος των παιδιών αλλά και των ενηλίκων που ασχολούνται με την διαδικασία της ζωγραφικής είναι πως ανακαλύπτουν «λύσεις» σε προβλήματα και μειώνουν δραστικά το άγχος τους, αφού στη ζωγραφική όλα διορθώνονται.
Ας μην ξεχνάμε πως η πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου να ζωγραφίζει πηγάζει από την ανάγκη επεξήγησης του κόσμου γύρω μας. Επίσης η «έναρξη στη βάση» του σχεδίου στα μικρά παιδιά, αλλά ακόμα και στους ενήλικες, προσφέρει στόχους και οργάνωση. Άλλος δημιουργεί άναρχα, άλλος εντελώς συντηρητικά. Άλλος χρειάζεται πλαίσιο, άλλος πρέπει οπωσδήποτε να βγει από τα σφιχτά «κουτάκια» του.
Επομένως η γνώση κατά τη γνώμη μου, η καθοδήγηση στην τέχνη και στην ελευθερία της θα πρέπει να μεταδίδεται με κανόνες που απελευθερώνουν την ικανότητα και προσφέρουν τη δυνατότητα της «αφαίρεσης», εφόσον πρώτα κάποιος έχει διδαχθεί την «πρόσθεση». Πολλές φορές αυτή η διαδικασία βοηθά να συνειδητοποιήσει κάνεις την αξία της μελέτης σε όλα τα εκπαιδευτικά πεδία. Για παράδειγμα, στο σχολικό σύστημα της Σουηδίας η διδασκαλία της Τέχνης στα παιδιά του δημοτικού σχολείου επικεντρώνεται μεταξύ άλλων και στην ανάπτυξη των ικανοτήτων τους να κατανοούν και να επικοινωνούν με εικόνες, να δημιουργούν τα ίδια εικόνες, να χρησιμοποιούν ψηφιακά μέσα, αλλά και όχι μόνο, για την παραγωγή τους, ακόμα και να δημιουργούν μικρά ντοκιμαντέρ, καθώς και να χειρίζονται εργαλεία και διαφορετικά υλικά.
Στον χώρο του εργαστηρίου μας έχουμε την ευκαιρία για εξατομίκευση. Στο πεδίο της τέχνης αυτό είναι απόλυτα λογικό. Η δυνατότητα, η ικανότητα, το ταλέντο δεν συμβαδίζει με την ηλικία. Αυτό το ζήτημα θεωρώ πως πρέπει να ληφθεί υπόψη σε μια στρατηγική σχεδιασμού του μέλλοντος ώστε στην πραγματικότητα να δώσει σημασία στην προσωπική έκφραση και εξέλιξη του ατόμου τουλάχιστον στις τέχνες και στα ατομικά ενδιαφέροντα του.
Μπορούν οι τέχνες να λειτουργήσουν «προσελκυστικά» στα σχολεία του μέλλοντος, να προκαλούν τα παιδιά να αναπτύσσονται και να τα προσκαλούν να χαίρονται που βρίσκονται στον χώρο του σχολείου και να τον αγαπούν;
Όταν υπάρχουν δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, το θέατρο, η μουσική, οι μαθητές παραμένουν και μετά στο σχολείο και ξεδιπλώνουν τα ταλέντα τους στο οικείο για αυτούς περιβάλλον. Κάνουν παραστάσεις, εκθέσεις, συναυλίες και βλέπουν το σχολείο με άλλα μάτια. Το ζωγραφίζουν με τις δικές τους ιδέες και ο χώρος αποκτά πλέον τη σημασία και το συναίσθημα που χρειάζεται. Το σχολείο είναι δικό τους και τους προσφέρει διεξόδους που ξεφεύγουν από τη μάθηση στο θρανίο.
Μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει για τις δεξιότητες της γενιάς του μέλλοντος και για το πώς ανάμεσα σε αυτές σημαντική θέση έχει η ενσυναίσθηση. Αν δούμε τις ώρες τέχνης να αυξάνονται στο πρόγραμμα των σχολείων του μέλλοντος θα είμαστε σε καλό δρόμο… για το καλό της ανθρωπότητας;
Κάθε παιδί είναι διαφορετικό, καθώς έχει τον δικό του ρυθμό στο σχολείο. Συνήθως υπάρχει το θέμα του καλού μαθητή, ωστόσο, ίσως μια προσέγγιση στα ταλέντα του κάθε παιδιού να μπορούσε να καλλιεργήσει την έννοια της συμπερίληψης και της ανάγκης των ατόμων να ανήκουν σε μια ομάδα που τους αποδέχεται. Ας αναφέρουμε επίσης τις απίστευτες δυνατότητες που χαρίζει η θεατρική αγωγή στα παιδιά, τα οποία καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, μέσω της ταύτισής τους με τους φανταστικούς χαρακτήρες που δημιουργούν. Οι μαθητές κατανοούν τον άλλο «ρόλο» με διαφορετικές απόψεις από τις δικές τους, μέσω του παιχνιδιού. Επίσης, το θεατρικό παιχνίδι χαρίζει εμπειρίες και πλουτίζει, με βιωματικό τρόπο, με πληροφορίες που έχουν να κάνουν με ταξίδια μέσα στον χωροχρόνο της κοινωνίας και του παγκόσμιου πολιτισμού μας.
Ένα λαμπερό παράδειγμα στον χώρο του θεάτρου και του χορού, από το εξωτερικό, είναι και το σχολείο «The Hammond School» στο Λονδίνο, το οποίο μετά τη σχολική διαδικασία προσφέρει στα παιδιά Γυμνασίου και Λυκείου υψηλής ποιότητας σπουδές γύρω από τις παραστατικές τέχνες.
Τα τελευταία δύο χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των καλλιτεχνικών σχολείων στη χώρα μας.
Όντως, τα τελευταία χρόνια είχαμε τη χαρά να δούμε τη δημιουργία δημόσιων καλλιτεχνικών σχολείων σε πολλά σημεία πλέον της χώρας μας. Καλλιτεχνικά σχολεία με κατεύθυνση χορού, θεάτρου, εικαστικών και βέβαια τα μουσικά σχολεία. Εξάλλου έχει αλλάξει και ο τρόπος με τον οποίον αντιμετωπίζουν και οι γονείς το ταλέντο. Τα καλλιτεχνικά σχολεία δεν έχουν την χροιά των «εύκολων σχολείων» που απορροφούν αδύναμους μαθητές, αλλά είναι τα σχολεία που προετοιμάζουν τα παιδιά και τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν με την Τέχνη, την καλλιέργεια και την εκπαίδευση των δεξιοτήτων που διαθέτουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την προσέλκυση μαθητών, οι οποίοι υποβάλλονται σε απλές εξετάσεις, που όμως λόγω της μεγάλης προσέλευσης γίνονται ιδιαίτερα δύσκολες, καθώς υπάρχει μικρός αριθμός επιτυχόντων, σε σχέση με τους υποψηφίους. Η αλήθεια είναι πως αυτό είναι ένα δείγμα «δίψας» της σχολικής κοινότητας για περισσότερες τέτοιες επιλογές. Επίσης, μια όμορφη εξέλιξη κατά τη γνώμη μου τα τελευταία χρόνια είναι η ευκαιρία που δίνεται σε ανεξάρτητες ομάδες καλλιτεχνών, όπως και σε εικαστικά εργαστήρια, να συμμετέχουν στις πολιτιστικές δράσεις των Δήμων και να συνεργάζονται με δημόσια σχολεία για την σύνθεση καλλιτεχνικών επισκέψεων, θερινών σχολείων και άλλων δραστηριοτήτων.
Ποια είναι τα δικά σου χρώματα για το σχολείο του μέλλοντος;
Όταν σχεδιάζεις δεν έχεις πάντα στο μυαλό σου την πραγματικότητα. Μπορείς να την πειράξεις, να την ανατρέψεις, να την ονειρευτείς. Για μένα αυτό είναι το καλύτερο κομμάτι της τέχνης και στον χώρο της διδασκαλίας της αυτό είναι το πιο μαγικό. Διδάσκεις τη δυνατότητα του ονείρου και της έκφρασης και τον λόγο που αυτό είναι τόσο σημαντικό. Το σίγουρο είναι πως η καλλιτεχνική παιδεία βοηθάει στην αρτιότητα της σκέψης και στη συνολική μόρφωση.
Ονειρεύομαι ένα σχολείο γεμάτο με χαρούμενα παιδιά, με τη δυνατότητα η Τέχνη να βοηθά την έκφραση και την καινοτομία σε όλα τα γνωστικά πεδία. Με τη δυνατότητα η τεχνολογία να επιτρέπει την προσαρμογή της μάθησης στις ατομικές ανάγκες και ρυθμούς των παιδιών. Με σημείο αναφοράς την έκφραση των προσωπικών ενδιαφερόντων και ταλέντων των μαθητών, με επέκταση επιλογής μαθημάτων που θα καλλιεργούν την ιδέα της συνεργατικότητας, την κριτική σκέψη και θα τους μαθαίνουν την αξία της μοναδικότητά τους, μέσα σε ένα ευτυχισμένο πλαίσιο ομάδας. Ποιος θα μπορούσε να αντισταθεί σε μια καινοτομία της δημόσιας εκπαίδευσης που δίνει δυνατότητες και φρεσκάρει τη στεγνή εικόνα του σχολείου; Και γιατί αυτό δεν λαμβάνεται υπόψη για μια μελλοντική εικόνα της εκπαίδευσης; Σίγουρα, η εξατομίκευση στο πλαίσιο ενός εκπαιδευτικού συστήματος δεν είναι εύκολη υπόθεση, όμως η δυνατότητα επιλογής ενδιαφέροντος μέσα από το σχολικό πλαίσιο ωφελεί την κοινωνία, στοχεύοντας σε συνολική μόρφωση των μελών της.
