Μήπως το bullying μπορεί να προληφθεί από νωρίς;
Μπορουμε να "προλάβουμε" τις μελλοντικές συμπεριφορές bullying από την προσχολική ηλικία; Ανήμερα την παγκόσμια ημέρα κατά του σχολικού εκφοβισμού (6/3) η παιδαγωγός και σχολική ψυχολόγος, Θεώνη Παπαδημητρακοπούλου, αναλύει το φαινόμενο του bullying και δίνει απαντήσεις σε όλα αυτά που θα θέλαμε να μάθουμε ώστε να αποφύγουμε να γίνει το παιδί μας θύτης και θύμα.
- 06/03/2017
από την Παπαδημητρακοπούλου Θεώνη
Παιδαγωγός- M.Ed Σχολική Ψυχολόγος
Ιδιωτικού βρεφονηπιακού, παιδικού σταθμού και νηπιαγωγείου PLAYLAND
Ο σχολικός εκφοβισμός ή αλλιώς bullying προκαλεί ένα σημαντικό κοινωνικό προβληματισμό τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καθώς έχουν καταγραφεί πολλά περιστατικά ιδιαιτέρως σε παιδιά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι έρευνες μάλιστα έχουν αυξηθεί κατά πολύ, δίνοντας σημαντικά και αξιόπιστα στοιχεία για τις παραπάνω ηλικίες, ωστόσο ελάχιστα είναι τα δεδομένα που υπάρχουν σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.
To φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν αποτελεί παράγωγο της σύγχρονης κοινωνίας και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει κάθε πείραγμα ή κάθε διαπληκτισμός να θεωρείται εκφοβισμός. Απαραίτητη προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί μια συμπεριφορά ως τέτοια, είναι να έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
– Σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων
– Επανάληψη ενεργειών με σταθερή συχνότητα
– Ανισορροπία ισχύος μεταξύ του θύτη και του θύματος
– Πρόθεση χειραγώγησης και συνειδητή προσπάθεια πρόκλησης σωματικού ή/και ψυχικού πόνου
Στις ημέρες μας ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να παρουσιαστεί με πολλές μορφές, με άμεσες ή έμμεσες εκφοβιστικές συμπεριφορές. Ως άμεσες μορφές χαρακτηρίζονται η φυσική επίθεση και η λεκτική κακοποίηση ενώ ο κοινωνικός αποκλεισμός και η διάδοση φημών, θεωρούνται έμμεσες μορφές. Ο διαδικτυακός σχολικός εκφοβισμός, εάν και είναι ένας καινούργιος τύπος έμμεσης κυρίως θυματοποίησης, παρουσιάζει αύξηση χρήσης τα τελευταία χρόνια.
Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση και συντήρηση μορφών εκφοβισμού. Με πιο σημαντικούς, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παιδιού καθώς και το άμεσο περιβάλλον στο οποίο ζει, κυρίως οικογενειακό και σχολικό.
Το οικογενειακό πλαίσιο καθώς και ο τρόπος ανατροφής και διαπαιδαγώγησης των παιδιών συσχετίζονται με τον σχολικό εκφοβισμό και τη βίωση σοβαρής θυματοποίησης. Η ρίζα του προβλήματος εντοπίζεται πολύ συχνά στη σχέση με τους γονείς, η οποία εάν είναι ασταθής, μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στο να συμπεριφερθεί με επιθετικό ή/και παθητικό τρόπο αντίστοιχα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ιδιαιτέρως τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, παρατηρούν τους γύρω τους, μιμούμενα τις κινήσεις ή τις συμπεριφορές που βλέπουν και έτσι μαθαίνουν. Μαθαίνουν τη συμμετοχή, τη συνεργασία με τους άλλους, την επίθεση και την κοινωνική αλληλεπίδραση.
Το σχολικό περιβάλλον από την άλλη, είναι δυνατόν να επηρεάσει τις συμπεριφορές των παιδιών προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Η φιλοσοφία του σχολείου, το εκπαιδευτικό πλαίσιο καθώς και πιο συγκεκριμένα η πολιτική του σχολείου σχετικά με την αντιμετώπιση μορφών ενδοσχολικής βίας, είναι τρεις βασικοί παράγοντες που μπορούν να επιδράσουν.
Οι αρχές ενός σχολείου είναι αυτό που το χαρακτηρίζει και το κάνει να ξεχωρίζει. Το σχολείο, σε οποιαδήποτε βαθμίδα και εάν αναφερόμαστε, οφείλει να έχει σαν κύριο μέλημα του την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και την διάπλαση τους με αρχές οι οποίες αποτρέπουν τη δημιουργία μορφών ενδοσχολικής βίας. Ένα φιλικό προς όλους σχολικό περιβάλλον με φροντίδα και αγάπη, προσφέρει ασφάλεια για όλα τα παιδιά.
Επιπρόσθετα, η συναισθηματική αγωγή πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του εκπαιδευτικού προγράμματος από την προσχολική κιόλας ηλικία, καθώς, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη γνωστική συμπεριφορά, η συναισθηματική συμπεριφορά μαθαίνεται και αναπτύσσεται, όταν παρέχονται οι κατάλληλες μαθησιακές εμπειρίες. Στο πλαίσιο αυτό, η παρουσία σχολικών ψυχολόγων στα σχολεία είναι επιβεβλημένη, προκειμένου να εφαρμόζονται στοχοθετημένα προγράμματα προαγωγής της ψυχικής υγείας των μαθητών καθώς και να υπάρχει η δυνατότητα διακριτικής παρέμβασης όταν αυτό κρίνεται σκόπιμο. Άλλωστε, δεν αρκεί οι δάσκαλοι και οι ενήλικοι να είναι πάντα μαζί με τα παιδιά για να τα προστατεύουν σε ένα πιθανό κρούσμα εκφοβισμού, αντιθέτως θα πρέπει τα παιδιά να είναι θωρακισμένα ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν και μόνα τους.
Παράλληλα, σε ένα αποτελεσματικό εκπαιδευτικό πλαίσιο, είναι απαραίτητο να υπάρχουν κανονισμοί που αποτρέπουν τη σχολική βία, προωθούν τις θετικές αλληλεπιδράσεις με τους δασκάλους και τη συνεργασία με τους γονείς. Ένα υγιές σχολικό περιβάλλον καθώς και η στήριξη από τους δασκάλους και τους γονείς έχουν αναγνωριστεί ότι μπορούν να επιδράσουν θετικά στη ψυχολογία των παιδιών.
Πέρα από τα χαρακτηριστικά και τις αιτίες του σχολικού εκφοβισμού, αυτό που απασχολεί ιδιαιτέρως τους γονείς από την προσχολική κιόλας ηλικία είναι ο τρόπος που μπορούν να προστατέψουν τα παιδιά τους προκειμένου να μην βρεθούν τα ίδια ποτέ ούτε στο ρόλο του θύτη ούτε του θύματος.
Η αλήθεια είναι πως μεγαλώνοντας ένα παιδί δεν μπορούμε να το θωρακίσουμε απόλυτα και θα ήταν λάθος να δίνουμε συγκεκριμένες οδηγίες. Μπορείτε όμως:
– Να διδάξετε το παιδί σας πώς να διεκδικεί και να υπερασπίζεται τον εαυτό του με σεβασμό.
– Να προσφέρετε ένα πρότυπο αυτοπεποίθησης στη συμπεριφορά προς τους άλλους ανθρώπους.
– Να δείχνετε με κάθε τρόπο την αγάπη σας προς το παιδί. Η αγάπη για τον εαυτό μας μαθαίνεται και μέσα από την αγάπη που δεχόμαστε από τους γονείς μας.
– Να μιλάτε με συναισθήματα. Οι διάλογοι που εστιάζουν στο ρόλο των συναισθημάτων, η αποδοχή και ενθάρρυνση της συναισθηματικής έκφρασης καθώς και η έκφραση των συναισθημάτων αποτελούν ενέργειες που προάγουν την ενσυναίσθηση.
– Να κρατάτε πάντα ανοιχτή τη γραμμή επικοινωνίας μαζί με το παιδί σας.
– Να συμπεριφέρεστε στο παιδί σας ως ισοδύναμες ανθρώπινες αξίες. Έτσι καλλιεργείται ένα κλίμα εμπιστοσύνης κι αμοιβαιότητας μέσα στο οποίο όλοι νιώθουν ασφάλεια.
– Να επιλέξετε σχολείο με σαφή κανονισμό σχετικά με το τρόπο διαχείρισης των φαινομένων ενδοσχολικής βίας. Στη προσχολική εκπαίδευση θέτονται οι βάσεις για την μετέπειτα εξέλιξη των παιδιών σε όλους τους τομείς ανάπτυξης.
– Να συνεργάζεστε με το σχολείο, προκειμένου μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει ικανότητες, που θα του επιτρέψουν να ενταχθεί ομαλά και να αντιμετωπίσει τυχόν δύσκολες καταστάσεις.
– Να ενισχύσετε και να διδάξετε το παιδί σας τις βασικές κοινωνικές δεξιότητες.
– Να μεγαλώνετε το παιδί σας με όρια που συμβαδίζουν με το στάδιο ανάπτυξης του. Τα όρια παρέχουν ασφάλεια. Από το 2ο έτος της ζωής του παιδιού και μετά η οριοθέτηση αρχίζει να περιστρέφεται και γύρω από θέματα επιθετικής συμπεριφοράς.
Και ποτέ να μην ξεχνάτε πως τα παιδιά μεγαλώνουν με τις οδηγίες της καρδιάς μας!
Παπαδημητρακοπούλου Θεώνη
Παιδαγωγός- M.Ed Σχολική Ψυχολόγος
Ιδιωτικού βρεφονηπιακού, παιδικού σταθμού και νηπιαγωγείου PLAYLAND