Ντροπαλά παιδιά: Πώς θα τα βοηθήσουμε να έχουν αυτοπεποίθηση

Η ντροπή μπορεί να είναι αρκετά συνηθισμένη στα παιδιά. Πολλές φορές ένα παιδί μοιάζει να είναι πιο συνεσταλμένο και ντροπαλό, γεγονός το οποίο μπορεί να δημιουργήσει άγχος στους γονείς του για την κοινωνικότητά του στο σχολείο, αλλά και γενικότερα για την εξέλιξη του ως ενήλικας. Ο Χαράλαμπος Παλίδης, ψυχοθεραπευτής με έδρα τη Βούλα, μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με το τι συμβαίνει σε ένα ντροπαλό παιδί και τι μπορούμε να κάνουμε για να το βοηθήσουμε.

• 18/09/2023
• Κείμενο: Χριστίνα Μορφογένη

Το αίσθημα ντροπής είναι μία φυσιολογική αντίδραση και αποτελεί έμφυτο χαρακτηριστικό της ιδιοσυγκρασίας των ανθρώπων. Τα μωρά μπορεί να εμφανίζουν φόβο για τα ξένα πρόσωπα, να προσκολλώνται στους γονείς τους, να κλαίνε ή να προσπαθούν να αποφύγουν την κοινωνική αλληλεπίδραση κρύβοντας τα κεφάλια τους ή κλείνοντας τα μάτια τους.

Τα περισσότερα παιδιά ντρέπονται ή νιώθουν αμηχανία κατά την προσχολική ηλικία. Μπορεί να μη θέλουν να μιλήσουν όταν τους μιλούν άγνωστα άτομα, να κρύβονται πίσω από τους γονείς τους ή να αποφεύγουν να συμμετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορεί να αποφεύγουν να απαντούν σε ερωτήσεις στην τάξη, να δυσκολεύονται να κάνουν φίλους ή να μην δείχνουν ενδιαφέρον για νέες δραστηριότητες. Μερικά παιδιά είναι πιο ντροπαλά από άλλα ή χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να προσαρμοστούν και να ανοιχτούν.

Η ντροπαλότητα ως στοιχείο του χαρακτήρα ενός παιδιού δεν αποτελεί πρόβλημα, εκτός κι αν επηρεάζει τη λειτουργικότητα και την κοινωνική του ανάπτυξη. Οπότε θα εξετάσουμε σε κάθε περίπτωση την ένταση του συναισθήματος, την προσαρμοστικότητα του παιδιού και τις επιπτώσεις που έχει στη συμπεριφορά και στη ζωή του.

Τα συνεσταλμένα παιδιά, επιθυμούν την κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά αυτό τους δημιουργεί έντονο άγχος, είτε γιατί φοβούνται ή γιατί δεν ξέρουν πώς να το κάνουν. Αυτή η δυσκολία μπορεί να οδηγήσει πολλές φορές στην απομόνωση τους, αποφεύγοντας καταστάσεις και ανθρώπους που πιστεύουν ότι θα νιώσουν κριτική και τα επικείμενα αρνητικά συναισθήματα που αυτή προκαλεί.

Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που το παιδί νιώθει ένα αίσθημα αμηχανίας όταν είναι με άλλους ανθρώπους και κυρίως με άτομα που δεν γνωρίζει ή όταν έρχεται αντιμέτωπο με καινούργιες καταστάσεις.

Κατά κύριο λόγο μπορεί να βιώσει ένα βαθύ αίσθημα ανεπάρκειας, θεωρώντας ότι υστερεί σημαντικά συγκρίνοντας τον εαυτό του με τους άλλους, σε ικανότητες ή δεξιότητες, εμφάνιση κτλ. Αξιολογεί τον εαυτό του ως ανεπαρκή, ανίκανο, υποδεέστερο, με αποτέλεσμα να είναι κυρίαρχη η πεποίθηση του ότι δεν θα είναι αποδεκτό και αγαπητό από το περιβάλλον του.

Επίσης, τα παιδιά με ειδικές ανάγκες ή με απλές μαθησιακές δυσκολίες είναι πολύ ντροπαλά. Όταν κάποιο παιδί νιώθει διαφορετικό από τα άλλα ή αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία, τα βλέμματα γύρω του και οι αντιδράσεις των άλλων του δημιουργούν ντροπή και συστολή.

Τα παιδιά αυτά μαθαίνουν να είναι ντροπαλά ίσως γιατί επανειλημμένως κάποιο χαρακτηριστικό ή συμπεριφορά τους έχει γίνει αντικείμενο κριτικής από το περιβάλλον τους.

Η ντροπαλότητα δεν είναι ίδια με την εσωστρέφεια. Στα εσωστρεφή παιδιά αρέσει να είναι μόνα τους, προτιμούν να διαβάζουν ένα βιβλίο ή να παίζουν μόνα τους, παρά με άλλα παιδιά.

Πώς θα βοηθήσετε το ντροπαλό παιδί σας να αποκτήσει αυτοπεποίθηση

Η δική σας στάση παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά του παιδιού. Οι αντιδράσεις των γονέων σε σχέση με τις συμπεριφορές των παιδιών τους, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση ντροπής. Οι υπερπροστατευτικοί γονείς, οι έντονα παρεμβατικοί  και αυταρχικοί γονείς, οι γονείς που ασκούν έντονη κριτική στα παιδιά τους, μπορεί να δημιουργήσουν έντονο άγχος και αναστολή των αυθόρμητων αντιδράσεων στα παιδιά τους. Οι απαράβατοι κανόνες, τα αυστηρά όρια, οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες γονέων είναι σημαντικοί παράγοντες για την πιθανότητα εμφάνισης ντροπής και χαμηλής αυτοεκτίμησης.

Πολλές φορές οι γονείς έχουν μια ιδεατή εικόνα για το πώς θέλουν το παιδί τους να συμπεριφέρεται και όταν αυτό αποκλίνει, αρχίζουν χωρίς να το συνειδητοποιούν να δυσανασχετούν και να το επικρίνουν. Η ντροπή έχει συσχετιστεί με συνεχή αρνητικό σχολιασμό και απόρριψη στο παιδί τους και από την άλλη με περιορισμένη επιβράβευση στις επιτυχίες του. Το παιδί, όμως, έχει ανάγκη από υποστήριξη, ενσυναίσθηση και αποδοχή.

Θα πρέπει ως γονείς να πιστέψετε στο παιδί και τις ικανότητές του, να δείξετε εμπιστοσύνη και υπομονή, δίνοντας του χώρο και χρόνο να εκφραστεί και να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του.

Τι μπορείτε να κάνετε για τα μωρά και τα μικρά παιδιά

• Δώστε χρόνο στο μωρό σας να νιώσει άνετα. Αν δεν θέλει να πάει κατευθείαν στην αγκαλιά κάποιου άλλου, ενθαρρύνετε αυτόν τον ενήλικα να παίξει με ένα παιχνίδι κοντά στο παιδί σας.
• Μείνετε με το παιδί σας όταν αυτό βρίσκεται σε ομάδες παιχνιδιού ή άλλες κοινωνικές καταστάσεις. Καθώς το παιδί σας νιώθει πιο άνετο, μπορείτε σταδιακά να απομακρυνθείτε για λίγο και να επιστρέψετε εάν χρειάζεται.
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλήσει ανοιχτά για τα συναισθήματά του και διαβεβαιώστε το ότι θα το βοηθήσετε να τα διαχειριστεί.
• Αποφύγετε να παρηγορήσετε υπερβολικά το παιδί σας, γιατί έτσι στέλνετε το μήνυμα ότι έχει λόγο να ανησυχεί.

 Τι μπορείτε να κάνετε για τα μεγαλύτερα παιδιά

• Αποφύγετε να συγκρίνετε το παιδί με τα αδέλφια, τα ξαδέλφια του ή τους συμμαθητές του. Κάθε παιδί είναι ξεχωριστό και μοναδικό.
• Αποφύγετε να ασκείτε κριτική στο παιδί για τις συμπεριφορές του ή τυχόν αποτυχίες του.
• Δημιουργείστε ευκαιρίες για την ενδυνάμωση της εικόνας του εαυτού του, πχ μέσω ανάθεσης ευθυνών προσαρμοσμένες αναλόγως στην εκάστοτε αναπτυξιακή του ηλικία ή να το ενθαρρύνεται να συμμετέχει και να παίρνει πρωτοβουλίες σε διάφορες καθημερινές πιο «ενήλικες» καταστάσεις.
• Επιτρέψτε στο παιδί σας να μην είναι «τέλειο».
• Μην πιέζετε το παιδί να πει ή να κάνει κάτι που το φέρνει σε δύσκολη θέση απλά για να φανεί κοινωνικό (π.χ. «γιατί δε χαιρετάς;»), καθώς έτσι του δημιουργείτε περισσότερο άγχος.
• Η συμμετοχή του παιδιού σε κάποιο άθλημα ή  δραστηριότητα, θα του δώσει την ευκαιρία να κοινωνικοποιηθεί και να τονώσει την αυτοπεποίθησή του.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να καλέσει φίλους του στο σπίτι, δίνοντάς του έτσι το χώρο και το χρόνο να έρθει πιο κοντά με άλλα παιδιά και να νιώσει πιο άνετα.
• Ο έπαινος, όταν το παιδί προσπαθεί, είναι σημαντικός, κυρίως αν έχει μαθησιακές δυσκολίες, γιατί η αυτοπεποίθησή του κλονίζεται εύκολα. Αναγνωρίστε λοιπόν και θαυμάστε την προσπάθεια που κάνει το παιδί σας.
• Μιλήστε στο παιδί για τα δικά σας συναισθήματα, δίνοντας το παράδειγμα στο παιδί σας και την ευκαιρία να εκφράσει τις ανησυχίες του. Εάν εσείς είστε ψύχραιμοι και υποστηρικτικοί, θα μπορέσει και το παιδί να ρυθμίσει οποιοδήποτε αρνητικό συναίσθημα μπορεί να νιώσει.

Μιλήστε με έναν ειδικό αν το παιδί σας είναι τόσο ντροπαλό που προκαλεί σε εκείνο (ή και σε εσάς) μεγάλη αγωνία ή/και εμπόδιο στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα το παιδί:

• Νιώθει άγχος σε κοινωνικές καταστάσεις όπως πάρτι ή σχολείο.
• Αποφεύγει δραστηριότητες επειδή νιώθει ντροπή.
• Λέει ότι θέλει, αλλά δεν ξέρει πώς να αλληλοεπιδράσει με άλλα παιδιά οπότε και αποφεύγει να συνάψει σχέσεις με συνομηλίκους.
• Όταν επαναλαμβάνονται σκέψεις οι οποίες αφορούν κυρίως κάποια δικό του έλλειμμα ή αδυναμία.
• Αποφεύγει να απαντήσει ή να κάνει ερωτήσεις στην τάξη και στα διαλείμματα είναι συνήθως μόνο του ή με ένα μόνο φίλο.

Χαράλαμπος Παλίδης
Ψυχοθεραπευτής Gestalt
Μέλος Ελληνικής & Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ψυχοθεραπείας & Gestalt Therapy
Υμηττού 13, Βούλα
Τηλέφωνο: 6977205950