Ο Παντελής Λυκουριώτης συστήνει στα παιδιά τον μαγικό κόσμο του σκακιού
Χτίζοντας το μέλλον των παιδιών μας
Με πάθος για το σκάκι, έμπειρος παίκτης και ο ίδιος αλλά και προπονητής, ο Παντελής Λυκουριώτης -που διδάσκει στη σκακιστική ακαδημία της ΑΕΚ και παράλληλα παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα και στα νότια προάστια- μοιράζεται μαζί μας άγνωστες πτυχές του αθλήματος και τους λόγους για να μάθει ένα παιδί σκάκι, ενώ λύνει κάθε απορία μαθητών και γονιών.
- 21/09/2024
Aσχολείται με το σκάκι από τα πέντε του χρόνια, όταν τον μύησε στα μυστικά του ένας παιδικός φίλος. Από τότε, έχει περάσει αμέτρητες ώρες πάνω από σκακιέρες, βιβλία, αλλά και… μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο, γυρίζοντας την Ελλάδα για χάρη σκακιστικών αγώνων ως μέλος του σκακιστικού τμήματος του ΑΟ Κρανιδίου, του μέρους απ’ όπου κατάγεται και μεγάλωσε.
Τα τελευταία 14 έτη, ο Παντελής αναλαμβάνει τη διδασκαλία του νυν και αεί αγαπημένου του χόμπι, κυρίως μέσα από συλλόγους, ενώ έχει συμμετάσχει τόσο ως παίκτης, όσο και ως δάσκαλος, αλλά και διαιτητής, σε μεγάλο αριθμό σκακιστικών διοργανώσεων, σε όλη τη χώρα. Από πέρυσι μάλιστα, είναι προπονητής στη Σκακιστική Ακαδημία Ναυπλίου, ενώ οι Παρασκευές τον βρίσκουν στη Νέα Φιλαδέλφεια, στη σκακιστική οικογένεια της ΑΕΚ, όπου και διδάσκει σε παιδιά, ενώ παράλληλα αγωνίζεται και ο ίδιος, με τα χρώματα της κιτρινόμαυρης.
Κατά τα άλλα, οι εργάσιμες ώρες της εβδομάδας του καλύπτονται από τα ιδιαίτερα μαθήματα που κάνει online και δια ζώσης (ατομικά αλλά και σε mini groups, μεταξύ άλλων και στα νότια προάστια, όπου κατοικεί πλέον), σε ήδη μυημένους, αλλά και επίδοξους σκακιστές κάθε ηλικίας και επιπέδου. Αν και, όπως ο ίδιος μαρτυρά, αγαπά λίγο παραπάνω να δουλεύει με παιδιά.
Λέει πως ένας σκακιστής δεν φτάνει ποτέ στην τελειότητα και πάντοτε θα υπάρχουν νέα πράγματα να μάθει, γι’ αυτό και σε κάθε ευκαιρία διδάσκεται και εκείνος από αναγνωρισμένους γκραν μετρ του ιδιαίτερου αυτού, πνευματικού αθλήματος, που οι περισσότεροι από εμάς τους «κοινούς θνητούς» αποκαλούμε συνήθως παιχνίδι. «Αυτήν την περίοδο παρακολουθώ επίσης το πρόγραμμα “Το σκάκι στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση” του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Σκακιστική Επιτροπή. Το σκάκι εντάχθηκε πρόσφατα στα σχολεία μέσα από τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων, κάτι που πιστεύω ότι είναι σπουδαίο, αφού, σύμφωνα με σειρά επιστημονικών μελετών, το σκάκι μπορεί να βελτιώσει σημαντικά ακόμα και τη συνολική σχολική απόδοση ενός μαθητή» σχολιάζει.
Αυτό το διάστημα, που γονείς και παιδιά αναζητούν εξωσχολικές δραστηριότητες που συνδυάζουν την εκπαίδευση με διασκέδαση, ο Παντελής μας συστήνει τον γοητευτικό κόσμο του σκακιού και λύνει όλες τις σχετικές απορίες.
Παντελή, αρχικά πες μας λίγα πράγματα για εσένα. Πότε ασχολήθηκες για πρώτη φορά με το σκάκι και με ποια αφορμή;
Ίσως φανεί λίγο περίεργο, αλλά ξεκίνησα με αφορμή ένα παιδικό πάρτι γενεθλίων, όπου είδα να φέρνουν στον εορτάζοντα για δώρο ένα πολύ ωραίο σκακιστικό σετ με ξύλινα κομμάτια – πιόνια, όπως τα λέει συνήθως ο κόσμος -, τα οποία με εντυπωσίασαν με το που τα είδα. Οι σκαλισμένες μορφές τους και τα τετράγωνα μαγνήτισαν για κάποιο λόγο αμέσως την παιδική μου ματιά. Γύρισα στο σπίτι ζητώντας διακαώς από τους γονείς μου να μου αγοράσουν κι εμένα ένα, χωρίς καν να ξέρω να παίζω. Έτσι και έκαναν – μάλλον δεν τους άφησα μεγάλα περιθώρια. Βέβαια δεν ήξεραν ούτε εκείνοι να παίζουν για να μου μάθουν, αλλά δεν πτοήθηκα. Ζήτησα από έναν οικογενειακό φίλο να μου δείξει τις βασικές κινήσεις και με παρέπεμψε – τους γονείς μου δηλαδή, αφού ήμουν μόλις 5 ετών – στον σκακιστικό σύλλογο της περιοχής μου. Εκεί γνώρισα έναν κόσμο που μάλλον μου άλλαξε τη ζωή.
Ξεκίνησα συστηματικά μαθήματα και συμμετείχα αρχικά σε αγώνες εντός συλλόγου. Μέσα σε λίγους μήνες, αγωνίστηκα στο πανελλήνιο πρωτάθλημα, κερδίζοντας μία θέση μέσα στη δεκάδα. Στην πορεία, με μάγεψαν οι διαφορετικές κινήσεις που μπορεί να κάνει κάθε κομμάτι και κυρίως, οι αμέτρητοι συνδυασμοί που μπορούν να προκύψουν από αυτές. Από τότε τα χρόνια πέρασαν, μέχρι που έφτασα να είμαι δάσκαλος σε αυτόν τον σύλλογο και να προπονώ τις επόμενες γενιές.
Οπότε εκεί ουσιαστικά ξεκίνησες να ασχολείσαι επαγγελματικά ως δάσκαλος σκάκι;
Ναι, αν και εκεί το έκανα εθελοντικά, αφού σταδιακά ανακάλυψα ότι εκτός από το ίδιο το άθλημα, με γέμιζε η επαφή με τους μαθητές. Μου άρεσε να μοιράζομαι ένα κοινό πάθος και όσα έχω μάθει μαζί τους. Στον εν λόγω σύλλογο, επειδή ήμουν πάντα και συναισθηματικά δεμένος έφτασα, χωρίς να καταλάβω πώς πέρασε ο χρόνος, να διδάσκω για 11 χρόνια. Μετά από τόσα χρόνια συνειδητοποίησα ότι είναι κάτι που θέλω να κάνω και εκτός συλλόγου, οπότε κάπως έτσι έφτασα εδώ.
Με τα ιδιαίτερα μαθήματα βέβαια, είχα ασχοληθεί και όσο ήμουν φοιτητής στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών της Πάτρας και πιο εντατικά τα τελευταία πέντε χρόνια.
Υπάρχει ιδανική ηλικία για να ξεκινήσει ένα παιδί το σκάκι;
Η ιδανική ηλικία θα έλεγα ότι είναι στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, γύρω στα 6-7 χρόνια δηλαδή, χωρίς βέβαια αυτό να είναι απόλυτο, γιατί πολλές φορές εξαρτάται και από το ενδιαφέρον που έχει δείξει το παιδί και την πρόοδο που έχει. Η αλήθεια είναι όμως ότι όσο μικρότερο σε ηλικία είναι, όπως και στο σχολείο, τόσο πιο εύκολα μαθαίνει και αφομοιώνει τη γνώση.
Κατά τα άλλα, η φράση «ποτέ δεν είναι αργά» βρίσκει πραγματικά την εφαρμογή της στο σκάκι. Είναι ένα άθλημα πνευματικό που δεν απαιτεί συγκεκριμένη σωματική διάπλαση και αντοχή, επομένως, μπορεί κανείς να το διδαχθεί και να παίξει σε οποιαδήποτε ηλικία.
Πιστεύεις πως είναι κάτι που χρειάζεται έμφυτο ταλέντο, ή μπορεί κανείς να επιτύχει σε αυτό μέσα από τη συστηματική προπόνηση;
Σίγουρα, το ταλέντο είναι ένα δώρο που δεν μπορούμε να παραβλέψουμε. Ωστόσο, από την εμπειρία μου θα έλεγα ότι για να φτάσει ένας σκακιστής στο ανώτατο επίπεδο, απαιτείται πολλή δουλειά, μεγάλη ψυχοσωματική προετοιμασία και πολλές θυσίες, όπως σε όλα τα ατομικά αθλήματα. Κατά κάποιον τρόπο, ακόμη και αυτό είναι ένα ταλέντο τελικά: Το αστείρευτο πάθος, η υπομονή, η επιμονή και η ικανότητα να μπορεί κάποιος να δουλέψει συστηματικά, ώστε να φτάσει στην κορυφή.
Ποια είναι τα σημαντικότερα οφέλη που αποκομίζει ένα παιδί από την ενασχόλησή του με το σκάκι;
Όσο και αν ακούγεται κλισέ, τα οφέλη, ιδιαίτερα για τα παιδιά, είναι πράγματι πολλά, και αυτό γιατί η ενασχόληση με το σκάκι διαμορφώνει πτυχές του χαρακτήρα που τους ακολουθούν σε όλη τη μετέπειτα ζωή τους, όσον αφορά τη διαχείριση ακόμη και απλών καθημερινών καταστάσεων ή δυσκολιών. Θα έλεγα δηλαδή πως τα οφέλη διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τη διανοητική και την ψυχική.
Όσον αφορά την πρώτη, το σκάκι συμβάλλει στην ενίσχυση της συγκέντρωσης, της δημιουργικότητας και της μνήμης, ενώ βοηθά στη διανοητική ωρίμανση του παιδιού και την καλλιέργεια της κριτικής του σκέψης. Και αυτό γιατί ο παίκτης καλείται να παρατηρεί συνεχώς, να θυμάται κινήσεις, να προβλέπει τα σχέδια του αντιπάλου και ταυτόχρονα, να δημιουργεί το δικό του πλάνο και να βλέπει «μπροστά».
Αναφορικά τώρα με το ψυχικό κομμάτι, καταρχάς το πιο σημαντικό όφελος είναι η ψυχαγωγία, γιατί, ανάμεσα σε νίκες, μετάλλια και βάθρα, θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι το σκάκι είναι πάνω απ’ όλα ένα παιχνίδι. Επίσης, μέσα από τη διαδικασία το παιδί μαθαίνει να διαχειρίζεται απαιτητικές καταστάσεις, όπως η ήττα και με αυτόν τον τρόπο γνωρίζει τον αυτοέλεγχο και την αρετή της ψυχραιμίας σε δύσκολες καταστάσεις. Από εκεί και πέρα, ενισχύεται η αυτοπεποίθηση σε ατομικό επίπεδο, αλλά και το ομαδικό πνεύμα, όπως και η αυτοπειθαρχία και η στάση ζωής σύμφωνα με την οποία πρέπει να προσηλωνόμαστε στον στόχο και να αγωνιζόμαστε για να φτάσουμε σε αυτόν.
Πρόσφατα, το σκάκι εντάχθηκε και ως ειδικό μάθημα στα σχολεία. Πιστεύεις ότι αυτό θα βοηθήσει στη διάδοση του αθλήματος; Τι θεωρείς ότι παρακίνησε το εκπαιδευτικό σύστημα να το εντάξει στο σχολικό πρόγραμμα;
Σίγουρα είναι ένα βήμα για τη διάδοση του αθλήματος στο ευρύ κοινό και κυρίως στις μικρές ηλικίες που έχουν έτσι μία ακόμη ευκαιρία να το γνωρίσουν. Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι αυτή τη στιγμή, το σκάκι στα σχολεία διδάσκεται από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Επομένως, θα πρέπει σαφώς, είτε αυτοί να εκπαιδευτούν με τη σειρά τους πάνω σε αυτό προτού αναλάβουν τη συγκεκριμένη διδασκαλία, ή ακόμη καλύτερα, το εκπαιδευτικό σύστημα να εντάξει εξ αρχής για αυτόν τον σκοπό έμπειρους προπονητές – σκακιστές. Οι οποίοι βέβαια λόγω επαφής με τα παιδιά, θα πρέπει αντίστοιχα, να έχουν πρώτα εκπαιδευτεί πάνω στις παιδαγωγικές μεθόδους που πρέπει να ακολουθηθούν.
Τώρα όσον αφορά στην απόφαση ένταξής του στα σχολεία, όπως είπα και προηγουμένως, το σκάκι αναπτύσσει πνευματικές και ψυχικές δεξιότητες, οι οποίες βοηθούν μεταξύ άλλων και στην εκπαιδευτική διαδικασία. Επίσης, τα ελληνικά σχολεία ακολούθησαν το, ομολογουμένως, επιτυχημένο παράδειγμα άλλων χωρών, όπως η γειτονική μας Τουρκία.
Σε έναν αγώνα σκάκι μπορούν να βρεθούν ως αντίπαλοι ένα μικρό παιδί με έναν ενήλικα, κάτι που δεν συναντάμε σε άλλα αθλήματα. Πώς γίνεται αυτό;
Όντως, στο σκάκι, μικροί και μεγάλοι παίζουμε επί ίσοις όροις. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σωματική διάπλαση, δύναμη και ικανότητες δεν έχουν καμία σημασία. Έτσι, κατά καιρούς και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, βλέπουμε όλο και συχνότερα μικρά παιδιά να αντιμετωπίζουν στα ίσια και να κερδίζουν έμπειρους ενήλικες σκακιστές. Επίσης, τα παιδιά όπως είναι λογικό, έχουν πιο καθαρό μυαλό, πολλές φορές μεγαλύτερη θέληση για νίκη, δεν επηρεάζονται τόσο από εξωγενείς παράγοντες, όπως μεταξύ άλλων το γενικότερο στρες της καθημερινότητας και των υποχρεώσεων, το άγχος για την εικόνα τους και τι θα πουν οι άλλοι σε περίπτωση που χάσουν, όπως εμείς οι μεγάλοι.
Αντιθέτως, ένας έμπειρος παίκτης μπορεί να πέσει στην παγίδα να υποτιμήσει τον μικρότερο αντίπαλό του και να βρεθεί ηττημένος πριν καλά καλά το καταλάβει. Αδιαμφισβήτητα, ένας μεγάλος σε ηλικία σκακιστής υπερτερεί στην εμπειρία, και ίσως στην ψυχραιμία που αυτή συνεπάγεται σε κρίσιμες καταστάσεις. Ωστόσο πλέον τα παιδιά που ασχολούνται με το αγωνιστικό κομμάτι διαβάζουν, προπονούνται και παίζουν αγώνες σε τέτοιο βαθμό, που μπορούν να ισορροπήσουν την κατάσταση.
Και τι γίνεται με τις ήττες; Πώς τις διαχειρίζεσαι ως προπονητής απέναντι σε ένα παιδί που απογοητεύεται από αυτές;
Η αλήθεια είναι ότι ένα παιδί, ειδικά όσο μικρότερο είναι, μπορεί να επηρεαστεί πάρα πολύ από μία ήττα. Ακόμη περισσότερο, διαδοχικές ήττες μπορεί να οδηγήσουν έναν μικρό μαθητή ακόμη και στην εγκατάλειψη του αθλήματος, λόγω απογοήτευσης. Εκεί έρχεται ξανά ο δικός μας ρόλος ως προπονητές, πριν συμβούν όλα αυτά. Εκτός από την αγωνιστική προετοιμασία, καλούμαστε να προετοιμάσουμε και ψυχολογικά τον μαθητή, αλλά και τον γονέα, που έχει μεγάλες προσδοκίες για το αποτέλεσμα. Και πάντα βέβαια να υπενθυμίζουμε και στους δύο ότι το σκάκι παραμένει μία δραστηριότητα που σκοπό έχει να περνάμε καλά.
Ακόμη βέβαια και αν έχει γίνει αυτή η προετοιμασία, πολλά παιδιά και πάλι απογοητεύονται και είναι λογικό, ωστόσο η συζήτηση είναι πάντα μεγαλύτερός μας σύμμαχος. Τονίζουμε ότι τα λάθη είναι αυτά που θα μας καταξιώσουν και θα μας οδηγήσουν, μέσα από την ανάλυσή τους, στην επιτυχία. Όπως σε όλα τα πράγματα, πέφτουμε και σηκωνόμαστε ξανά και ξανά.
Πόσο χρόνο απαιτούν προπόνηση και ασκήσεις για ένα παιδί εβδομαδιαίως;
Για ένα αρχάριο παιδί που μπαίνει τώρα στον κόσμο του σκακιού, αρκεί μία με μιάμιση ώρα μαθήματος την εβδομάδα, όμως θα πρέπει να αφιερώσει χρόνο βέβαια και στις ασκήσεις που θα έχει να κάνει για το σπίτι. Αυτές μπορεί να πάρουν από μισή έως μία ώρα την εβδομάδα.
Για έναν πιο προχωρημένο μαθητή, που στοχεύει και πιο ψηλά, οι ώρες μαθήματος και ασκήσεων αυξάνονται. Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι η διδασκαλία θα είναι τουλάχιστον δύο ώρες, ανάλογα και με τον στόχο που έχει θέσει ο μαθητής. Για παράδειγμα, ένας αθλητής που κάνει πρωταθλητισμό, μπορεί να φτάσει σε ενασχόληση με το σκάκι ακόμη και σε διψήφιο αριθμό ωρών την εβδομάδα, με διδασκαλία, ασκήσεις και προσωπικό διάβασμα μαζί.
Σε κάθε επίπεδο βέβαια, οι αθλητές είναι σημαντικό να αγωνίζονται τακτικά σε τουρνουά ώστε να εφαρμόζουν τελικά στην πράξη όσα έχουν μάθει, να έρχονται σε πραγματική επαφή με την αγωνιστική εμπειρία, να εξοικειώνονται με όλα όσα αυτή περιλαμβάνει. Άγχος, πίεση, διαχείριση κρίσεων, αλλά βέβαια και διασκέδαση, κοινωνικοποίηση και ικανοποίηση.
Γιατί ένα παιδί – ή και ένας ενήλικας – να επιλέξει τα ιδιαίτερα μαθήματα αντί να ενταχθεί σε κάποιον σύλλογο;
Καταρχάς, ένα παιδί υψηλού επιπέδου, όπως και ένας ενήλικας, μπορεί να συνδυάσει και τα δύο. Να είναι δηλαδή μέλος ενός συλλόγου, αλλά να νιώθει ότι χρειάζεται επιπλέον προπόνηση, επομένως να στραφεί και στα ιδιαίτερα μαθήματα. Είτε σε αυτήν την περίπτωση, είτε στην περίπτωση των αρχαρίων, ο δάσκαλος μέσα από τα ιδιαίτερα μαθήματα έχει τη δυνατότητα να στρέψει όλη του την προσοχή σε ένα παιδί και να ανταποκριθεί στις εξατομικευμένες ανάγκες που αυτό έχει. Να ενισχύσει τις εν δυνάμει ικανότητες που βλέπει σε αυτό, επικεντρωμένος εκεί.
Μπορεί όμως έτσι το παιδί να συμμετάσχει σε αγώνες αν το επιθυμεί;
Και βέβαια, ένας αθλητής που το επιθυμεί μπορεί να αγωνιστεί σε ατομικούς αγώνες, ακόμη και αν δεν ανήκει σε κάποιο σωματείο.
Πώς δομείται ένα ιδιαίτερο μάθημα σκάκι; Δεδομένου ότι κατά τη διάρκειά του ο μαθητής δεν έχει τη δυνατότητα να παίξει με κάποιον αντίπαλο, πώς διατηρείται ζωντανό το ενδιαφέρον του;
Το μάθημα απαρτίζεται από τέσσερα στάδια. Ξεκινάμε με κάποια «προβλήματα» όπως λέμε εμείς οι σκακιστές, φανταστείτε κάτι αντίστοιχο με τα προβλήματα των μαθηματικών, τα οποία ο μαθητής καλείται να λύσει. Συνεχίζουμε με την ανάλυση τακτικών και στρατηγικών θέσεων που έχουν προκύψει από παρτίδες είτε του ίδιου του μαθητή, είτε γνωστών σκακιστών, ως παραδείγματα, και ακολουθεί η μελέτη μοτίβων σε φινάλε. Είναι η τελική φάση ενός παιχνιδιού στην οποία υπάρχουν λίγα κομμάτια στη σκακιέρα και δεν αφήνουν περιθώρια λάθους, αφού οι σωστές κινήσεις είναι περιορισμένες.
Μετά από όλα αυτά, ο μαθητής μπορεί να ζήσει στην πράξη όσα έμαθε με την καθοδήγηση του δασκάλου, παίζοντας εναντίον κάποιου ψηφιακού σκακιστικού προγράμματος, προσαρμοσμένο στη δυναμικότητα του κάθε μαθητή. Στα mini groups βέβαια, οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι live. Η διασκέδαση βρίσκει πάντα τη θέση της σε ένα μάθημα!
Τελικά, ως σκακιστής αλλά και ως δάσκαλος, τι κρατάς από το σκάκι;
Για εμένα, πάνω από την κάθε λαμπρή νίκη, την επιτυχία, τα τρόπαια και τα διθυραμβικά σχόλια, βρίσκεται η ψυχαγωγία. Τα παιδιά πρέπει να το αγαπήσουν και να έρχονται στο μάθημα με όρεξη και ανυπομονησία. Οι νίκες δεν είναι αυτοσκοπός μας και αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιληφθούν μικροί αλλά και μεγάλοι.
Ακόμη και οι ενήλικες θα πρέπει να μην ξεχνάμε το παιδί που έχουμε μέσα μας, τον ενθουσιασμό και την αγνή του αγάπη γι’ αυτό που κάνει, χωρίς δεύτερες σκέψεις. Έτσι κι εγώ σαν αθλητής, όταν χάνομαι μέσα σε υπεραναλύσεις, σενάρια για τη θέση που μπορεί να βρεθώ σε μία κατάταξη, άγχος για μία πιθανή ήττα και μειώσεις βαθμολογίας, ανακαλώ στη μνήμη μου γιατί ξεκίνησα να ασχολούμαι με το σκάκι, όλες τις ευχάριστες εμπειρίες που έχω ζήσει, τους φίλους που έχω κάνει μέσα από αυτό, και τελικά τον ενθουσιασμό του μικρού παιδιού που είδε για πρώτη φορά σε εκείνο το παιδικό πάρτι αυτά τα περίεργα, περίτεχνα και γοητευτικά πιόνια.
Contact Info:
Παντελής Λυκουριώτης
+30 698 428 0381
pantelislykouriotis@gmail.com
Facebook
Instagram