Πώς μιλάμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο

Ποια δικαιώματα των παιδιών καταπατούνται από τον πόλεμο και πώς μιλάμε στα παιδιά μας γι’ αυτόν; Η ομάδα συνηγορίας του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού* αναλύει στο NouPou ένα δύσκολο, δυστυχώς επίκαιρο και ταυτοχρόνως διαχρονικό θέμα.

• 08/11/2023
• Κείμενο: NouPou.gr

Είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε με την παραδοχή ότι όλα τα παιδιά στον κόσμο πρέπει να προστατεύονται και να αντιμετωπίζονται ισότιμα και χωρίς διακρίσεις, όπως άλλωστε προβλέπεται και στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Σύμβαση), στο άρθρο 2, το οποίο αποτελεί έναν από τους πυλώνες της συγκεκριμένης Σύμβασης.

Τα παιδιά είναι τα μεγαλύτερα θύματα του πολέμου που εκτυλίσσεται αυτή τη στιγμή στη Γάζα και το Ισραήλ, αλλά και κάθε πολέμου και σύρραξης στον κόσμο. Θύματα του πολέμου είναι παιδιά που πεθαίνουν στις εχθροπραξίες, αλλά και τα παιδιά που θα συνεχίσουν να ζουν ψυχικά και σωματικά τραυματισμένα. Σε έναν πόλεμο καταπατάται το σύνολο των δικαιωμάτων των παιδιών και πρωτίστως το δικαίωμα τους στη ζωή.

Η UNICEF σε δήλωσή της αναφέρει ότι έχουν σκοτωθεί τουλάχιστον 3.400 παιδιά (σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία [6/11/2023] έχουν ξεπεράσει τα 4.000), εκ των οποίων τουλάχιστον 37 παιδιά στη Δυτική Όχθη, συμπεριλαμβανομένης της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, ενώ έχουν σκοτωθεί περισσότερα από 30 παιδιά στο Ισραήλ και τουλάχιστον 20 παραμένουν σε κατάσταση ομηρίας στη Λωρίδα της Γάζας. Περαιτέρω, τα παιδιά τραυματίες ξεπερνούν τα 6.300.

Ο αριθμός των νεκρών παιδιών είναι πιθανότατα πολύ μεγαλύτερος αφού, πέρα από τα 3.400, άλλα τουλάχιστον 1.000 παιδιά δηλώνονται αγνοούμενα στη Γάζα, καθώς θεωρούνται θαμμένα κάτω από τα ερείπια ενώ είναι αδιευκρίνιστος ο αριθμός βρεφών και παιδιών, που χρήζουν άμεσης κάλυψης των αναγκών τους. Γενικά τα παιδιά αποτελούν περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των θανάτων στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και το Ισραήλ.

Οι έξι κατάφωρες παραβιάσεις

Σύμφωνα με τον Ειδικό Εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για τα Παιδιά και τις Ένοπλες Συγκρoύσεις, υπάρχουν έξι κατάφωρες παραβιάσεις σε βάρος των δικαιωμάτων των παιδιών, που δεν θα πρέπει να λαμβάνουν χώρα ακόμη και σε καιρό πολέμου, λόγω των σοβαρών και ανεπανόρθωτων βλαβών στις ζωές των παιδιών:

1. Δολοφονία και ακρωτηριασμός παιδιών
2. Στρατολόγηση και χρήση παιδιών στρατιωτών
3. Βιασμός και άλλες μορφές σεξουαλικής βίας κατά των παιδιών
4. Απαγωγή παιδιών
5. Επιθέσεις κατά σχολείων ή νοσοκομείων
6. Άρνηση ανθρωπιστικής βοήθειας στα παιδιά

 

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Η προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού προβλέπεται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (Σύμβαση), η οποία αποτελεί τη μοναδική που έχει υπογραφεί και από τα 197 Κράτη-Μέλη του ΟΗΕ (δεν έχει κυρωθεί μόνο από τις Η.Π.Α). To Ισραήλ έχει κυρώσει τη Σύμβαση στις 3 Οκτωβρίου του 1991, ενώ η Παλαιστίνη ναι μεν την έχει κυρώσει στις 2 Απριλίου 2014, όμως, καθώς δεν έχει αναγνωριστεί ως κράτος, δεν έχει προχωρήσει στην υπογραφή της, ωστόσο είναι θετικά διακείμενη.

Στη Σύμβαση προβλέπεται ότι κάθε παιδί έχει το δικαίωμα στη ζωή του, καθώς και ότι κάθε κράτος-μέλος οφείλει να το προστατεύει, όπως επίσης την επιβίωση και ανάπτυξή του. Περαιτέρω, σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης, το σύνολο των δικαιωμάτων που προβλέπει η Σύμβαση παραβιάζεται, καθώς τα παιδιά στερούνται την πρόσβαση στην εκπαίδευση, στον ελεύθερο χρόνο και το παιχνίδι, ενώ μπορεί να στερηθούν την πρόσβαση σε διατροφή, υγειονομική και φαρμακευτική περίθαλψη και είναι τα πρώτα τα οποία οφείλουν τα κράτη να προστατεύουν.

Ο πλήρης αποκλεισμός από νερό, τρόφιμα, καύσιμα και φάρμακα, συμβάλλει στη συνεχώς υψηλότερη επισιτιστική ανασφάλεια, παραβιάζοντας το  δικαίωμα των παιδιών σε επαρκές βιοτικό επίπεδο, σύμφωνα με το άρθρο 27 της Σύμβασης. Επίσης καταστροφές σε εγκαταστάσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, θέτουν σε κίνδυνο την υγεία χιλιάδων παιδιών, δικαίωμα που προστατεύεται από το άρθρο 24.

Μάλιστα, στη Σύμβαση υπάρχει το άρθρο 38, αποκλειστικά για τις υποχρεώσεις των κρατών σε περιπτώσεις ένοπλης σύρραξης. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι τα συμβαλλόμενα κράτη υποχρεούνται ακόμη και σε συνθήκες πολέμου να σέβονται και να τηρούν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο και να προστατεύουν τα παιδιά. Να διασφαλίζουν ότι τα παιδιά κάτω των 15 ετών δεν θα συμμετέχουν σε εχθροπραξίες και δεν θα επιστρατεύονται, καθώς και να προστατεύουν τον άμαχο πληθυσμό και να φροντίζουν τα παιδιά.

Η 4η Σύμβαση της Γενεύης για την Προστασία του Άμαχου Πληθυσμού εν καιρώ πολέμου

Πέρα από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, εδώ και 74 χρόνια έχει ψηφιστεί η 4η Σύμβαση της Γενεύης για την Προστασία του Άμαχου Πληθυσμού εν καιρώ πολέμου, την οποία έχει κυρώσει το Ισραήλ το 1951 ενώ η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης υπέβαλε σχετικό αίτημα το 1989, ωστόσο λόγω του ότι δεν έχει αναγνωριστεί ακόμα ως κράτος δεν μπορεί να επικυρωθεί το αίτημα¹.

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη Σύμβαση, τα εμπλεκόμενα μέρη όπου μαίνονται οι συγκρούσεις, οφείλουν να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους για την προστασία των παιδιών και των λοιπών αμάχων, ανεξάρτητα από τη φυλή, το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία ή τις πολιτικές τους πεποιθήσεις και συγκεκριμένα μεταξύ άλλων να μεριμνήσουν ώστε:

• Ο άμαχος πληθυσμός, και ιδίως τα παιδιά και οι γυναίκες σε κύηση και οι θηλάζουσες, να προστατεύονται, να τους παρέχεται ιατροφαρμακευτική φροντίδα, επαρκής τροφή, νερό και στέγαση.
• Οι τραυματίες και οι άρρωστοι να περιθάλπονται.

Οι ένοπλες επιθέσεις σε σχολεία και νοσοκομεία, η ομηρία παιδιών, ο υποχρεωτικός εκτοπισμός τους και άλλες παράνομες πρακτικές τακτικών και άτακτων στρατιωτικών ομάδων, παραβιάζουν αναμφίβολα τα δικαιώματα των παιδιών και τις διεθνείς ανθρωπιστικές συνθήκες.

Οι ως άνω αναφερόμενες συμβάσεις δεσμεύουν τόσο τα κράτη μέλη που τις έχουν κυρώσει και οφείλουν να τις εφαρμόζουν, όσο και όλους όσους βρίσκονται στην εδαφική τους περιοχή.

Κάθε πόλεμος εξαρτάται από διεθνείς συγκυρίες, ενώ η προστασία των αμάχων και δη των παιδιών κατοχυρώνεται όπως αναλύσαμε σε Διεθνείς Συμβάσεις, ωστόσο τα παιδιά συνεχίζουν να βάλλονται είτε ως θύματα, είτε ως δέκτες των σκληρών εικόνων που κάθε σύρραξη περιλαμβάνει.

Ο πόλεμος, ο θάνατος, το απρόβλεπτο και το άδικο είναι μέρος της ζωής και τα παιδιά θα πρέπει να το γνωρίζουν και να μην ζουν σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία είναι εκτεθειμένα σε πληθώρα πληροφοριών και θα πρέπει οι σημαντικοί άλλοι (γονείς, φροντιστές, δάσκαλοι) να λειτουργούν ως φίλτρο των πληροφοριών που περνάνε σε αυτά, να είναι η “γέφυρα” διασύνδεσής τους με τον κόσμο.

^1: Το 1989, η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης υπέβαλε αίτημα για προσχώρηση στις Συμβάσεις της Γενεύης εκ μέρους του Κράτους της Παλαιστίνης. Σε απάντηση, το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Συμβούλιο (Swiss Federal Council), το οποίο είναι η αρχή υπεύθυνη για τις επικυρώσεις και τις προσχωρήσεις στη συνθήκη, δήλωσε πως δεν είναι σε θέση να επιτρέψει στην Παλαιστίνη να προσχωρήσει στη συνθήκη λόγω της αβεβαιότητας στη διεθνή κοινότητα για την ύπαρξη ή μη του Κράτους της Παλαιστίνης.

 Πώς μιλάμε στα παιδιά για τον πόλεμο

• Η καλύτερη αφετηρία είναι να διερευνήσουμε τι γνωρίζουν ήδη για το θέμα και από ποια πηγή.
• Με τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούμε να αξιοποιήσουμε γνώριμα σε αυτά γεγονότα (π.χ. Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος) και με τα μικρότερα μπορούμε να ανοίξουμε τον παγκόσμιο χάρτη και να τους δείξουμε σε ποιο σημείο του πλανήτη γίνεται ο πόλεμος, ώστε να έχουν και μία εικόνα του πόσο μακριά βρισκόμαστε εμείς από εκεί.

• Αφήνουμε το παιδί να καθοδηγήσει τη συζήτηση και το ακούμε ενεργητικά, δείχνοντας ότι του αφιερώνουμε την προσοχή και το χρόνο μας.
• Ακολουθούμε τον ρυθμό του και δεν το πιέζουμε να μάθει περισσότερα από όσα έχει ανάγκη κάθε φορά.
• Μιλάμε με απλά λόγια και προσαρμοσμένα στο αναπτυξιακό στάδιο και στην ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση του κάθε παιδιού (π.χ. εάν έχουμε δύο παιδιά σε διαφορετική ηλικία, θα χρειαστεί να μιλήσουμε ξεχωριστά στο κάθε παιδί).
• Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε ειλικρινείς: δεν λέμε ψέματα, δεν υποκρινόμαστε, γιατί τα μη λεκτικά μηνύματα μάς προδίδουν και όταν δεν ξέρουμε κάτι δε διστάζουμε να πούμε «δεν ξέρω» και επανερχόμαστε αφού το έχουμε διερευνήσει, ή μπορούμε να το κάνουμε μαζί με το παιδί (π.χ. να ψάξουμε μαζί στο διαδίκτυο μία πληροφορία που το παιδί ζητάει αλλά εμείς δεν τη γνωρίζουμε).
• Αποφεύγουμε τον καταιγισμό εικόνων από τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο. Μπορούμε να δούμε μαζί κάτι σχετικό (π.χ. μία εκπομπή) ώστε να έχουμε έναν έλεγχο σε τι εικόνες εκτίθεται και ταυτόχρονα να το χρησιμοποιήσουμε ως αφορμή για συζήτηση.
• Στα μικρότερα παιδιά, πέρα από τη λεκτική επικοινωνία, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και άλλες τεχνικές, όπως βιβλία, παιχνίδια, ζωγραφιές, κολάζ, ώστε να τα βοηθήσουμε να επεξεργαστούν και να νοηματοδοτήσουν τις νέες πληροφορίες και τα συναισθήματα που αναδύονται.
• Δεν εστιάζουμε μόνο στα γεγονότα, αλλά επικεντρωνόμαστε στο να καταλάβουμε «γιατί» ρωτάει αυτά που ρωτάει το παιδί, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι το απασχολεί και τι αγωνίες κρύβονται από κάτω.
• Το αφήνουμε να εκφράσει τα συναισθήματά του ελεύθερα και δεν κρίνουμε ούτε καταπιέζουμε αυτό που νιώθει.
• Πρωτίστως αντέχουμε εμείς τα «δύσκολα» συναισθήματα και δεν βιαζόμαστε να τα διώξουμε, ούτε να δώσουμε ή να βρούμε κάποια λύση, που ούτως ή άλλως δεν είναι στο χέρι μας.
• Λειτουργούμε ως παράδειγμα προς τα παιδιά με τη συμπεριφορά μας και όχι τόσο με το τι λέμε, γιατί η απόκλιση λόγων και έργων μπορεί να μπερδέψει τα παιδιά ή να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα (π.χ. του λέμε ότι δεν είναι κακό να κλαίει αλλά εμείς όταν θέλουμε να κλάψουμε το κρύβουμε)
• Γενικά αποφεύγουμε μπροστά στα παιδιά τα έντονα συναισθήματα και τις έντονες αντιδράσεις και είμαστε προσεκτικοί στο να μην αναπαραγάγουμε στερεότυπα που ενοχοποιούν ολόκληρους λαούς (π.χ. οι κακοί Εβραίοι, οι τρομοκράτες Παλαιστίνιοι)
• Δεν καταστροφολογούμε και προσπαθούμε να διατηρήσουμε ένα θετικό κλίμα, όπου θα επικρατεί η ελπίδα και η αισιοδοξία.

• Τονίζουμε τη σημασία της ενσυναίσθησης και της προσφοράς και μπορούμε να εμπλέξουμε το παιδί σε μία εθελοντική δράση (π.χ. που θα στοχεύει στη στήριξη των πληγέντων του πολέμου). Κυρίως για τους εφήβους είναι σημαντικό να νιώθουν ότι συνεισφέρουν στην αλλαγή και είναι μέρος αυτής.
• Τέλος, δεν ενοχοποιούμε το γεγονός ότι εμείς απολαμβάνουμε μια ειρηνική ζωή. Όσο και να συμπάσχουμε με όσα συμβαίνουν στον τόπο της σύρραξης, είναι σημαντικό τόσο για εμάς όσο και για τα παιδιά μας να περνάμε καλά, να συνεχίζουμε να κάνουμε πράγματα που μας αρέσουν, να διασκεδάζουμε και να γελάμε.

Οι ερωτήσεις για τον πόλεμο ξεκινούν έναν διάλογο που δεν τελειώνει σε μία συζήτηση. Τα παιδιά θα επανέρχονται σε αυτόν με καινούριες απορίες και αγωνίες, όταν αυτές θα προκύπτουν και όταν τα ίδια θα είναι έτοιμα να ακούσουν και να συζητήσουν.

*Την ομάδα συνηγορίας του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποτελούν η Αναστασία Καρκούλια, η Μαντώ Λιαδοπούλου και ο Πελοπίδας Νικολόπουλος.

*Το «Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού» είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που ιδρύθηκε το 2004 με βασικό στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως αυτά ορίζονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) του ΟΗΕ. Τα μέλη του Δικτύου είναι άνθρωποι που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδιαίτερα αυτά των παιδιών, και είναι πρόθυμοι να κινητοποιηθούν για την προώθηση και την προάσπισή τους. Το Δίκτυο απευθύνεται σε όλα τα παιδιά χωρίς καμία εξαίρεση, μέσα από εξειδικευμένα παιδαγωγικά προγράμματα, δημιουργικές ομαδικές δραστηριότητες, δράσεις μη τυπικής εκπαίδευσης, καθώς και δράσεις συνηγορίας, ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης.

Περισσότερα στο ddp.gr