Τι είναι η εργοθεραπεία και ποια τα σημάδια ότι ένα παιδί την χρειάζεται; Ένας έμπειρος εργοθεραπευτής απαντά

Ζητήσαμε από τον έμπειρο εργοθεραπευτή Μελέτη Πατεράκη, του κέντρου αξιολόγησης και θεραπείας Go4kids στη Γλυφάδα, να μας λύσει όλες τις απορίες μας γύρω από την εργοθεραπεία.

• 15/03/2023
• Κείμενο: Μάρω Σενετάκη

Η εργοθεραπεία είναι ένα από τα πιο hot θέματα που μπορείς να ακούσεις όταν βρεθείς σε μία παρέα με γονείς. Ακόμη και αν κανένας δεν έχει να μοιραστεί μία προσωπική εμπειρία, επειδή το παιδί του ακολούθησε ένα πρόγραμμα με συνεδρίες εργοθεραπείας, σίγουρα όλοι το έχουν ακούσει να αναφέρεται -όλο και πιο συχνά, πλέον- στο σχολείο, στις δραστηριότητες, στον παιδότοπο. Γενικά όπου υπάρχουν γονείς με εύλογες ανησυχίες για το πώς θα είναι σίγουροι ότι το παιδί τους αναπτύσσεται σωστά και πώς θα το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τυχόν δυσκολίες που επηρεάζουν την καθημερινότητά του. Αυτό που προκαλεί την μεγαλύτερη ανησυχία δε, είναι μήπως δεν αναγνωρίσουν εγκαίρως τα σημάδια που δείχνουν ότι ένα παιδί χρειάζεται εργοθεραπεία.

Για να κατανοήσουμε πλήρως τι είναι η εργοθεραπεία, ποια είναι τα σημάδια που μας δείχνουν ότι ένα παιδί την χρειάζεται, αν υπάρχει σωστή ηλικία για να γίνει η αξιολόγηση και να ξεκινήσει συνεδρίες, καθώς και άλλες σχετικές απορίες, συναντήσαμε τον εργοθεραπευτή Μελέτη Πατεράκη και συζητήσαμε αναλυτικά μαζί του για το θέμα. Αξίζει να αναφέρουμε, ότι ο Μελέτης Πατεράκης τα τελευταία 25 χρόνια δραστηριοποιείται στην ευρύτερη περιοχή της Γλυφάδας, διευθύνει το κέντρο αξιολόγησης και θεραπείας Go4kids, παρέχοντας υπηρεσίες εργοθεραπείας, ψυχοπαιδαγωγικού, ειδικού μαθησιακού και συμβουλευτικής γονέων. Είναι εξειδικευμένος σε αναπτυξιακές δυσκολίες παιδιών και η προσέγγισή του είναι ψυχοδυναμική, έχοντας βιώσει και ο ίδιος την εμπειρία της αναλυτικής ψυχοθεραπείας.

Τι είναι η εργοθεραπεία;
Όπως προδίδει και το όνομά της είναι η θεραπεία του «έργου». Οι άνθρωποι ανεξαρτήτου ηλικίας επιδιδόμαστε καθημερινά σε μια σειρά έργων, από την αυτοεξυπηρέτησή μας, την φροντίδα των άλλων, την εργασία, τα χόμπι και γενικά μια σειρά δραστηριοτήτων που μας καθορίζουν και μας καθιστούν λειτουργικούς. Στην περίπτωση των παιδιών συγκεκριμένα, αυτά τα καθημερινά έργα έχουν να κάνουν με την αυτοεξυπηρέτηση, το παιχνίδι, το διάβασμα, την κοινωνικοποίησή τους, τη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες κλπ. Ωστόσο, μερικοί από μας σε κάποιο σημείο της ζωής μας, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την αδυναμία να εκτελέσουμε κάποια από αυτά τα έργα. Η εργοθεραπεία έρχεται να συνδράμει στην θεραπεία -την βελτίωση των συμπτωμάτων- ή την αποκατάσταση -την προσαρμογή και εκπαίδευση του ατόμου στις νέες συνθήκες της ζωής του.

Ποια είναι τα σημάδια που θα μας οδηγήσουν στον εργοθεραπευτή;
Τα κύρια σημάδια που οδηγούν συνήθως τους γονείς στην εργοθεραπεία είναι η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα, η δυσκολία στην καθημερινή οργάνωση, η κινητική αδεξιότητα -όταν για παράδειγμα ένα παιδί σκοντάφτει και πέφτει συχνά-, δυσκολίες στην παιδική χαρά, δυσκολίες στην συμμετοχή προσχολικών και σχολικών δραστηριοτήτων όπως ζωγραφική, κόψιμο με ψαλίδι, δυσανάγνωστα γράμματα, ο τρόπος με τον οποίο πιάνει το μολύβι και άλλα πολλά. Γενικά, οι κύριοι τομείς που ασχολείται ένας εργοθεραπευτής είναι η αδρή και λεπτή κινητικότητα και ένα μέρος των γνωστικών λειτουργιών όπως η συγκέντρωση προσοχής, η μνήμη και η οργάνωση.

Ποιος είναι αυτός που θα μας παραπέμψει στον εργοθεραπευτή; Το σχολείο, ο παιδίατρος ή μπορεί να το αποφασίσουν και μόνοι τους οι γονείς;
Όποιος έρχεται σε επαφή με το παιδί άμεσα -βλέποντάς το- ή έμμεσα -μέσα από μια συζήτηση του γονιού με ένα ειδικό ή ακόμη και με ένα φίλο- μπορεί να προτείνει μια αξιολόγηση από εργοθεραπευτή. Ωστόσο σωστό είναι να αξιολογηθεί το παιδί συμπληρωματικά από αναπτυξιολόγο ή παιδοψυχίατρο, για να υπάρξει μια σφαιρική εικόνα. Ένας γιατρός έχει την ικανότητα να δει και άλλους τομείς της ανάπτυξης που αφορούν στο λόγο ή την ψυχική υγεία και να καταφέρει να συνδυάσει την συμπτωματολογία κάτω από την ομπρέλα μιας διάγνωσης. Αυτό όμως που τελευταία συμβαίνει είναι ότι όλο και περισσότεροι γονείς έρχονται μόνοι τους για αξιολόγηση, μετά από προτροπή δασκάλων ή φίλων.

Έχει όμως νόημα για τους γονείς να έρθουν από μόνοι τους για αξιολόγηση του παιδιού, αν δεν τους το έχει προτείνει κάποιος ειδικός;
Φυσικά υπάρχει νόημα. Αυτό που συνηθίζω να λέω είναι ότι οι γονείς ξέρουν καλύτερα από όλους το παιδί τους, αφού είναι αυτοί που το ζουν περισσότερο, σε όλο το εύρος της ημέρας. Ωστόσο δεν έχουν την γνώση να αξιολογήσουν αυτό που βλέπουν και να κρίνουν εάν εμπίπτει σε δυσκολία ή όχι. Το κριτήριο που μας ωθεί να προστρέξουμε για βοήθεια είναι η αγωνία. Εάν έχουμε αρχίσει να προβληματιζόμαστε για το παιδί μας ήρθε η ώρα να μας λύσει την απορία ένας ειδικός, είτε για να μας επιβεβαιώσει την αγωνία μας, είτε για να μας καθησυχάσει ότι είναι κάτι φυσιολογικό.

Υπάρχει σωστή ηλικία για να ξεκινήσει ένα παιδί εργοθεραπεία και αντιστοίχως, κάποια ηλικία πέραν της οποίας δεν θα φέρει αποτελέσματα;
Γενικά υπάρχει ο κανόνας ότι όσο πιο μικρό ξεκινήσει ένα παιδί τόσο πιο αποδοτικό και γρήγορο θα είναι το αποτέλεσμα. Είναι ωστόσο δύσκολο ένας μη ειδικός να διακρίνει έγκαιρα μια δυσκολία, οπότε συνήθως τα παιδιά έρχονται όταν ήδη έχουν εγκατασταθεί τα πρώτα συμπτώματα. Ιδανικά ένα παιδί 2,5 ετών θα μπορούσε να ωφεληθεί από ένα πρόγραμμα εργοθεραπείας. Αυτό όμως που συνήθως συμβαίνει είναι τα περισσότερα παιδιά έρχονται στην ηλικία του νηπιαγωγείου. Σχετικά με το όριο της ηλικίας, όπως συμπεραίνετε από την εισαγωγή που σας έκανα για την εργοθεραπεία, δεν υπάρχει. Μπορούμε να παρέμβουμε σε οποιαδήποτε ηλικία. Αυτό που αλλάζει είναι το διακύβευμα της παρέμβασης. Άλλα πράγματα προβληματίζουν ένα παιδί στην ηλικία των 4 ετών και άλλα στην ηλικία των 8 ή 10 ετών.

Ποια είναι τα οφέλη της εργοθεραπείας;
Τα οφέλη της εργοθεραπείας μπορεί να είναι άμεσα σε σχέση με τους στόχους που έχουν τεθεί, όπως για παράδειγμα βελτίωση την οργάνωσης ενός παιδιού ή των γραμμάτων του, αλλά το κυριότερο είναι ότι μέσα από την αυτό-βελτίωσή του το παιδί νιώθει πιο δυνατό και αυξάνει εμμέσως την αυτοεκτίμησή του.

Ποιοι είναι οι στόχοι που τίθενται;
Οι στόχοι είναι ανάλογοι με τα αιτήματα των γονιών και τα ευρήματα που προκύπτουν από την αξιολόγηση. Μπορεί να είναι στόχοι που αφορούν στην αδρή κινητικότητα, δηλαδή το σώμα του παιδιού και πόσο καλά το χειρίζεται, στην λεπτή κινητικότητα, δηλαδή τα χέρια του παιδιού και πόσο καλά γράφει, ζωγραφίζει ή κόβει με το ψαλίδι ή τέλος, μπορεί να είναι στόχοι που αφορούν στην οργάνωσή του, στη συμπεριφορά του, στις γνωστικές του λειτουργίες, όπως συγκέντρωση, προσοχή, μνήμη κλπ.

Πόσο άμεσα μπορεί να δει κάποιος αποτελέσματα;
Ανάλογα την ηλικία και το δυναμικό που έχει ένα παιδί μπορούμε να δούμε άμεσα ή πιο μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί, π.χ. 2 ετών, τόσο λιγότερο θεαματικά αποτελέσματα ως προς την ταχύτητα μπορούμε να δούμε, αφού ο όγκος των δυνατοτήτων εκ των πραγμάτων είναι μικρός. Ένα μεγαλύτερο παιδί 4 ετών, έχει πολύ μεγαλύτερο ανεκμετάλλευτο δυναμικό και πιθανώς να δώσει σημαντικά αποτελέσματα ακόμα και μέσα σε 6 μήνες. Όπως και να έχει όμως, ο χρόνος βελτίωσης είναι εξατομικευμένος σε κάθε παιδί και πολυπαραγοντικός. Πολλές φορές παίζει ρόλο ακόμα και ο χαρακτήρας του, η χημεία με τον θεραπευτή, η συνέπεια και αφοσίωση των γονιών και ένα σωρό αστάθμητοι παράγοντες, που μπορεί να επηρεάσουν την ταχύτητα και το ποσοστό της αλλαγής.

Ποια είναι τα στάδια που ακολουθείτε εσείς όταν έρχεται ένα παιδί για εργοθεραπεία;
Προσωπικά ακολουθώ μια σταθερή διαδικασία που με τα χρόνια έχω καταλάβει ότι διευκολύνει εμένα και τους γονείς. Αρχικά κλείνω ραντεβού με τους γονείς χωρίς το παιδί, προκειμένου να γνωριστούμε και να αντλήσω χρήσιμες πληροφορίες για το παιδί και την οικογένεια. Έτσι τους δίδεται η δυνατότητα να με γνωρίσουν και να αποφασίσουν εάν θέλουν να συνεχίσουν μαζί μου ή με κάποιον άλλο, πριν εκτεθεί το παιδί στην διαδικασία. Στη συνέχεια, έχοντας σκιαγραφήσει κάποιες από τις δυσκολίες μέσα από την συνέντευξη, βλέπω το παιδί 2 ή 3 φορές, κάνοντας μια πλήρη αξιολόγηση σε όλους του τομείς της εργοθεραπείας. Κατόπιν ξαναβλέπω τους γονείς για να κουβεντιάσω μαζί τους τα αποτελέσματα της αξιολόγησης, τους στόχους που έχω θέσει για το θεραπευτικό πρόγραμμα και την συχνότητα που απαιτείται.

Ακολουθούνται συγκεκριμένοι κύκλοι προγραμμάτων ή διαμορφώνονται ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού;
Το πρόγραμμα που προκύπτει από την αξιολόγηση είναι απόλυτα εξατομικευμένο και βασισμένο στις δυνατότητες και αδυναμίες του παιδιού. Οι θεραπείες είναι ατομικές, ωστόσο υπάρχουν και ομαδικά προγράμματα, που έχουν ως κύριο στόχο την κοινωνικοποίηση του παιδιού. Να μοιραστεί δηλαδή δεξιότητες που έχει κατακτήσει στο ατομικό του πρόγραμμα με άλλα παιδιά αντίστοιχου δυναμικού.

Υπάρχουν διαφορές στην εργοθεραπεία ανάλογα με την ηλικία του παιδιού;
Κάθε ηλικία έχει άλλα ορόσημα ανάπτυξης και άλλα θέματα που την απασχολούν. Για παράδειγμα, ένα παιδί 3 ετών ασχολείται κυρίως με θέματα ολοκλήρωσης της αυτοεξυπηρέτησής του. Να ντυθεί, να βγάλει την πάνα, να φάει μόνο του. Ένα παιδί 5 ετών είναι σε φάση να προετοιμαστεί για το σχολείο, οπότε ασχολείται κυρίως με γραφοκινητικά, οργάνωση, διάρκεια προσοχής κλπ. Ένα παιδί 8 ετών πάλι, ενδιαφέρεται κυρίως για θέματα κοινωνικοποίησης και αυτόνομης ένταξής του σε ευρύτερες ομάδες. Είναι φυσιολογικό λοιπόν να αλλάζει ο τρόπος προσέγγισης του παιδιού σε κάθε ηλικιακή ομάδα, προκειμένου να το ενδιαφέρει και να το αφορά το πρόγραμμα που καταρτίζεται για εκείνο.

Πότε μπορούμε να πούμε ότι ένα παιδί μπορεί να σταματήσει την εργοθεραπεία;
Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται όταν ένα παιδί έχει καταφέρει να μεταφέρει αυτό που έμαθε με τον θεραπευτή στην καθημερινή του ζωή. Ο θεραπευτικός χώρος είναι μια εξιδανικευμένη «γυάλα». Είναι ένας προστατευμένος χώρος που το παιδί νοιώθει την ασφάλεια να λειτουργήσει και να καταφέρει να ξεδιπλώσει το δυναμικό του. Ωστόσο μέλημα του θεραπευτή είναι αυτό το δυναμικό να αξιοποιηθεί στην καθημερινή του ζωή. Όταν το παιδί καταφέρνει να εισάγει τον εαυτό του σε καθημερινές δραστηριότητες, χωρίς να αυτοαποκλείεται ή να το αποκλείουν οι άλλοι, είναι έτοιμο να σταματήσει.

Πώς μπορούμε να διακρίνουμε έναν σωστό εργοθεραπευτή;
Ένας θεραπευτής για να θεωρηθεί ολοκληρωμένος χρειάζεται να έχει 3 χαρακτηριστικά: γνώση, εμπειρία και ταλέντο. Τη βασική γνώση την έχουμε όλοι μας από το πανεπιστήμιο, ενώ διάφορα επιμορφωτικά σεμινάρια μπορούν να βοηθήσουν σε περεταίρω εξειδίκευση. Η εμπειρία αποκτιέται με τα χρόνια, αλλά μπορεί να αντισταθμιστεί με την εποπτεία από κάποιον έμπειρο θεραπευτή. Τέλος το ταλέντο είναι κάτι με το οποίο γεννιόμαστε και είναι αυτό που μας ωθεί προς το συγκεκριμένο επάγγελμα. Εάν με ρωτάτε ποιος είναι ο καλύτερος θεραπευτής, θα σας έλεγα αυτός που σας ταιριάζει, αυτός με τον οποίο νιώθετε άνετα να δουλέψετε μαζί, αυτός που μπορείτε να εμπιστευτείτε το παιδί σας. Και αυτό δεν έχει να κάνει με τίποτα από τα παραπάνω, είναι απλώς χημεία. Τώρα άμα τα συνδυάσετε όλα μαζί είναι τζακ ποτ!

Από την εμπειρία σας, η εργοθεραπεία είναι ταμπού για τις οικογένειες;
Θα έλεγα ακριβώς το αντίθετο. Τείνει να γίνει μόδα. Οι γονείς πλέον εστιάζουν πολύ στα παιδιά τους και θέλουν το καλύτερο γι’ αυτά. Από την στιγμή που μαθαίνουν ότι μπορούν να τα βοηθήσουν μέσω της εργοθεραπείας δεν διστάζουν να τα φέρουν. Κάποιοι γονείς απλώς δεν γνωρίζουν για την εργοθεραπεία και αυτός είναι ο λόγος που καθυστερούν να απευθυνθούν σε ένα κέντρο αξιολόγησης και θεραπείας. Όμως πλέον, από στόμα σε στόμα ή ακόμα και με προσπάθειες ενημέρωσης μέσω σχετικών άρθρων, οι γονείς ενημερώνονται και έρχονται όλο και πιο έγκαιρα.

Info
Μπορείτε να βρείτε τον Μελέτη Πατεράκη στο κέντρο αξιολόγησης και θεραπείας Go4kids, Χαριλάου Τρικούπη 38, Γλυφάδα | Τηλ: 6974648649