Τι σημαίνει τελικά «Χαρισματικό Παιδί»
Ο Επόπτης Ψυχολόγος του Garage Κωνσταντίνος Ευθυμίου γράφει στο NouPou για το τι σημαίνει τελικά όταν λέμε ότι ένα παιδί είναι χαρισματικό.
- 05/10/2020
Πριν χρόνια, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο εισηγητής και θεμελιωτής της παιδοψυχολογίας στην Ελλάδα, καθηγητής και μέντοράς μου κ. Ιωάννης Παρασκευόπουλος, προσπαθούσε να απαντήσει σε μια σχετική ημερίδα για τα χαρισματικά παιδιά σε ερωτήσεις ανήσυχων γονέων. Ως νεαρός φοιτητής ψυχολογίας παρακολουθούσα με ενδιαφέρον γονείς σχεδόν τρομαγμένους να αναρωτιόνται πως γίνεται το παιδί τους να διαπρέπει σε πάσης φύσεως μαθησιακή πρόκληση αλλά να παραμένει σιωπηλό και παραγκωνισμένο στην τάξη από τους συμμαθητές του. Άλλοι γονείς εξέφραζαν την ανησυχία τους σχετικά με την υπερκινητικότητα των παιδιών τους και την επίδραση που έχει αυτό – για εκείνους – στην απόδοση του παιδιού όσο και στην αφομοίωση της γνώσης. Η καλύτερη ερώτηση θυμάμαι είχε τεθεί από μια κυρία που ορκιζόταν πως το παιδί της έλυνε εξισώσεις από το «ριλάξ» όμως για κάποιο περίεργο λόγο το παιδί φαινόταν στεναχωρημένο χωρίς αίσθημα ικανοποίησης.
Στις πλείστες ερωτήσεις, ο καθηγητής τότε θα απαντούσε με την ιστορία της Αννούλας. Η Αννούλα – εικονικό πρόσωπο χάριν της εκπαίδευσης – ήταν μια εξαιρετική μαθήτρια που σε όλα τα χρόνια των εκπαιδευτικών βαθμίδων διέπρεπε. Πρώτη σε όλα, παράδειγμα προς μίμηση για όλα τα παιδιά αλλά και αποδέκτης φθόνου η μικρή Αννούλα μεγάλωνε ώσπου ετοιμαζόταν να δώσει πανελλήνιες. Στις πανελλήνιες η νεαρά πια Άννα προς έκπληξη όλων, δεν πέτυχε την εισαγωγή της στην σχολή επιλογής, δύο μήνες μετά την δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων δε ανέπτυξε αγχώδεις διαταραχές και ελαφριά κατάθλιψη. Οι γονείς της που έσφυζαν από υπερηφάνεια, μπροστά της δήλωναν απογοητευμένοι και δεν κατανοούσαν τι «έφταιξε». Δάσκαλοι και όσοι συνεργάστηκαν μαζί της αδυνατούσαν να εξηγήσουν την «αποτυχία» της Άννας. Ουδείς είχε κάποια απάντηση εκτός από την ίδια. Η Άννα δεν πέρασε σε καμία σχολή, και καταπιάστηκε με άλλο επάγγελμα. Σε όλο το φάσμα της ενήλικης ζωής δυσκολευόταν με προσωπικές σχέσεις και μια συνακόλουθη αδυναμία ανεξαρτητοποίησης, η οποία εξελίχθηκε σε οριακή διαταραχή με συνακόλουθη χρήση τοξικών ουσιών. Η Άννα πλέον ζει και εργάζεται στην Αθήνα και με διαρκή ψυχοθεραπεία παραμένει λειτουργική.
Ενώ το όνομα ασφαλώς είναι εικονικό, το περιστατικό είναι πραγματικό και μέσα σε λίγες γραμμές και οι γονείς τότε σε εκείνο το αμφιθέατρο όπως και ο αναγνώστης του άρθρου αυτού κατανοεί πως η επιτυχία, η αποτυχία, η ευτυχία, η δυστυχία, η πληρότητα και η ισορροπία, όπως η δυστυχία και η αποξένωση είναι έννοιες που δεν επιδέχονται μονόπλευρου προσδιορισμού και ερμηνείας. Δεν έχω ακούσει κανέναν γονιό να αποδέχεται πως το παιδί του δεν είναι χαρισματικό. Και η πραγματικότητα είναι πως ορθώς δεν το κάνει. Καθώς η χαρισματικότητα είναι μια έννοια που χρειάζεται πολλές μεταβλητές αλληλεπίδρασης για να οδηγήσει στην «επιτυχία».
Η χαρισματικότητα, είναι μια μεγαλύτερη συνειδητοποίηση, μεγαλύτερη ευαισθησία, μια μεγαλύτερη ικανότητα, κατανόησης και μετατροπής αντιλήψεων σε διανοητικές και συναισθηματικές εμπειρίες. (Annemarie Roeper, 2000).
Η έννοια της χαρισματικότητας ανέκαθεν εθεωρείτο πως πρέπει να προσδιορίζεται με βάση τα κοινωνικό-πολιτισμικά χαρακτηριστικά κάθε χώρας. Στην πραγματικότητα όμως μέσω της παγκοσμιοποιημένης εκπαίδευσης και της διεθνικής μόρφωσης τέτοιοι προσδιορισμοί μάλλον είναι απαρχαιωμένοι. Και αυτό γιατί παρά το γεγονός πως μπορείς να μετρήσεις την αριθμητική σκέψη ή την μηχανική αντίληψη, δύσκολα μπορείς να «μετρήσεις» και να προσδιορίσεις τοπογραφικά την ευαισθησία, την εν συναίσθηση, την δικαιοσύνη, την ανάληψη ευθύνης, την συν εργατικότητα όπως και την αξιοκρατία. Τέτοιες έννοιες για χρόνια εξαιρούνταν από τον προσδιορισμό της χαρισματικότητας καθώς θεωρούνταν ως δευτερεύουσες. Για παράδειγμα, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, τα χαρισματικά παιδιά αντιμετωπίζονται ως παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ειδικότερα, ο νόμος 3194/2003, αναφέρει ότι: «ειδικής εκπαιδευτικής μεταχείρισης μπορεί να τύχουν τα άτομα που έχουν ιδιαίτερες μορφωτικές ικανότητες». Στην ουσία του ο νόμος είναι μονομερώς ορθός. Είναι προς όφελος των παιδιών με δεξιότητες να απολαμβάνουν ειδικής εκπαίδευσης όμως ο νόμος αδυνατεί να συμπεριλάβει όλο το φάσμα των δεξιοτήτων αυτών.
Οι δεξιότητες αυτές μπορούν να ποικίλουν μέσα σε μία τάξη. Για την οικονομία του άρθρου αναφέρουμε επιγραμματικά κάποιες χαρακτηριστικές συμπεριφορές και δεξιότητες χαρισματικών παιδιών. Η ολοκλήρωση καθηκόντων στην προκαθορισμένη ώρα, η αφομοίωση δεξιοτήτων χωρίς εξάσκηση, η ακολουθία σύνθετων οδηγιών, η ταυτόχρονη ενασχόληση με πολλές ασκήσεις, η σύνθετη αντίληψη αλλά και η διορατικότητα, η κατανόηση μηχανικών και μαθηματικών προγραμματιστικών μοντέλων προορισμένων για χρονικά ανώτερες ηλικιακές ομάδες, η ευφράδεια και η ταχύτητα ομιλίας, η αντιδραστική ανταπάντηση με επιχειρήματα, η έλλειψη ενδιαφέροντος σε εύκολους στόχους, η αναβλητικότητα. Σε ποιο ψυχό-ατομικό επίπεδο, η αίσθηση του χιούμορ που συχνά ερεθίζει μια απρόσκοπτη εκπαιδευτική διαδικασία, η αφαίρεση και η αυτό-απομόνωση σε σκέψεις, η τελειομανία, η επιδίωξη μη ρεαλιστικών στόχων, η υπερ-κινητικότητα και η αδυναμία συγκέντρωσης, η αγάπη για τον αδύναμο και άλλα αποτελούν επίσης εξατομικευμένες ενδείξεις των χαρισματικών παιδιών.
Και ενώ όλα τα ανωτέρω μπορεί να φαντάζουν ως λογικά στον αναγνώστη του άρθρου, στην τάξη πολλά από αυτά χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα προς αποφυγήν ή και ενισχύονται αρνητικά. Αποτέλεσμα μιας μη επιτυχούς αναγνώρισης μη-μαθησιακών δεξιοτήτων ενός παιδιού, δηλαδή όλων των ψυχοκοινωνικών του αρετών, οδηγεί το παιδί με μαθηματική ακρίβεια στον ενταφιασμό πολλών αν όχι όλων των μοναδικών αυτών στοιχείων που το καθιστούν χαρισματικό. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις δε – υπαρκτές όμως – δημιουργούνται και συνακόλουθες διαταραχές που ως δια μαγείας μετά αναρωτιούνται όλοι πως δημιουργήθηκαν. Πολλοί γονείς από την μία ντρέπονται να αναφέρουν πως το παιδί τους έχει κάποια μαθησιακή δεξιότητα που το ξεχωρίζει από τον μέσο όρο και άλλοι γονείς ντρέπονται που το παιδί τους δεν έχει – όπως οι ίδιοι εσφαλμένα πιστεύουν – κάποια δεξιότητα! Έρευνες μελετητών και παιδοψυχολόγων που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «ΝΕΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ» τον Ιούνιο το 2019 επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω και εστιάζουν στο φόβο στιγματισμού που αισθάνονται οι γονείς όσον αφορά την μη αναγνώριση κάποιων δεξιοτήτων των παιδιών τους για παράδειγμα.
Το ζήτημα αγαπητοί γονείς ήταν πάντοτε σαφές. Κάθε παιδί έχει μια χαρισματική δεξιότητα. Η αναγνώριση αυτής της δεξιότητας ή περισσοτέρων έγκειται στις λεγόμενες «συγκριτικές μεταβλητές». Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί μετρούν, συγκρίνουν και εν τέλει κατηγοριοποιούν μαθητές και τις δεξιότητές τους με βάση αναχρονιστικές συγκρίσεις που ουδεμία ουσία έχουν στην πράξη. Το να συγκρίνεις ένα παιδί που δεν κατέχει την μηχανική με ένα παιδί που την κατέχει και να θεωρείς το δεύτερο ως χαρισματικό και το πρώτο ως όχι ,είναι εκτός από μη-επιστημονικό και εγκληματικό για την διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης και των δύο. Στον πρώτο μαθητή μαθαίνεις πως δεν αναγνωρίζονται και δεν αξιολογούνται οι άλλες αρετές που έχει και στο δεύτερο παιδί περνάμε το λανθασμένο μήνυμα πως η επιτυχία μετριέται με όρους συμβατούς και προβλέψιμους. Όπως και η Αννούλα μάθαινε πως η επιτυχία είναι διαχειρίσιμη και έπεσε από τα σύννεφα όταν άλλαξαν οι μεταβλητές.
Η ολιστική εκπαίδευση αξιολογεί, αναγνωρίζει, ενισχύει και αναπτύσσει κάθε δεξιότητα των μαθητών καθώς η επιτυχία για εμάς ορίζεται ως η ψυχοκοινωνική πληρότητα των μαθητών. Όπως ενισχύεται η μηχανική ευφυΐα και η ικανότητα συνθετικής σκέψης το ίδιο ενισχύουμε την ενσυναίσθηση και την ηγετική φυσιογνωμία. Όπως ενισχύεται η μαθηματική και ορθολογική αντίληψη άλλο τόσο ενισχύεται η καινοτομία και η αφαιρετικός πειραματισμός, το χιούμορ και η τόλμη. Όπως αναγνωρίζουμε και αναπτύσσουμε ταλέντα που αλλάζουν τον κόσμο του αύριο έτσι αναγνωρίζουμε και αναπτύσσουμε μαθητές που είναι φάροι ελπίδας, χαράς και δημιουργίας με τον δικό τους τρόπο. Στην ολιστική εκπαίδευση που το Garage προσφέρει και όλοι εμείς υποστηρίζουμε, το χαρισματικό παιδί είναι το ισορροπημένο παιδί, με τις επιτυχίες και τις αποτυχίες, τις αδυναμίες και τις αρετές, το παιδί που προσαρμόζεται σε αλλαγές μεταβλητών και το παιδί που επιστρέφει στο σπίτι σας με χαμόγελο. Χαρισματικότητα για εμάς στο Garage σημαίνει μοναδικότητα. Και κάθε μαθήτρια και μαθητής μας αποτελεί μια με μοναδικότητα νοητικές ικανότητες και ταλέντα».
Κωνσταντίνος. Ι. Ευθυμίου BSc, MSc, MBA
Επόπτης Ψυχολόγος