Νίκος Μπελαβίλας: «Τα όμορφα κτίρια όμορφα καίγονται στον Πειραιά»
Ο καθηγητής Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης του ΕΜΠ (και Πειραιώτης) Νίκος Μπελαβίλας γράφει -με αφορμή την πρόσφατη φωτιά σε διατηρητέο κτίριο στον Πειραιά- για την πολύτιμη παρακαταθήκη των εγκαταλελειμένων νεοκλασικών και βιομηχανικών κτιρίων της περιοχής, για τη διάσωση των οποίων «ο Δήμος είναι επείγον να αναλάβει πρωτοβουλίες».
- 10/10/2024
Πειραιώτης στην καταγωγή αλλά και πρώην υποψήφιος δήμαρχος Πειραιά, ο καθηγητής Πολεοδομίας και Ιστορίας της Πόλης στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Νίκος Μπελαβίλας, γράφει για τα «αρχιτεκτονικά στολίδια» της περιοχής, με αφορμή τη φωτιά που ξέσπασε στις 7 Οκτωβρίου σε εγκαταλελειμένο διατηρητέο κτίριο στο κέντρο της πόλης, τονίζοντας την ανάγκη να διασωθεί αυτή η πολύτιμη πολιτιστική παρακαταθήκη.
Αναλυτικά η ανάρτηση του Νίκου Μπελαβίλα:
«Τα όμορφα κτίρια, όμορφα καίγονται» στον Πειραιά, παραφράζοντας τον τίτλο εκείνης της παλιάς γιουγκοσλαβικής ταινίας. Είναι το τρίτο πρόσφατο περιστατικό, κηρυγμένο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο που καταστρέφεται από πυρκαγιά. Πρώτα το εργοστάσιο στην Μικράς Ασίας, έπειτα το τριώροφο αρχοντικό στη Θεοχάρη στην Καλλίπολη και τώρα αυτό, στη Γούναρη, καταμεσής στην αγορά της πόλης μας.
Απορεί κανείς γιατί τέτοια αρχιτεκτονικά στολίδια δεν αποκαθίστανται. Όταν μάλιστα στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν ανήκουν σε αδύναμους φτωχούς ιδιοκτήτες, αλλά σε στιβαρές εταιρείες, σε τράπεζες, σε ιδρύματα, σε φορείς του Δημοσίου. Να θυμηθούμε το κενό επί χρόνια μέγαρο Μεταξά στη Γεωργίου Α’ και Λαμπράκη, την Οικία Πατσιάδου με τις πυρπολημένες οροφογραφίες – το τελευταίο έργο του Τσίλλερ που γλύτωσε – στη στροφή της πλατείας Αλεξάνδρας. Και τα δύο ζωγραφισμένα από τον Γιάννη Τσαρούχη. Αλλά και το καταρρέον ιστορικό ξενοδοχείο «Πειραιεύς» του ιδρυτικού συνεδρίου του ΚΚΕ στην ακτή Μιαούλη και το απομεινάρι του αρχαιότερου κτιρίου της πόλης, της αποθήκης Κλεάνθη στην οδό Ευπλοίας πίσω από τον Άγιο Νικόλαο. Είναι ακόμη ερειπωμένη οικία Ομηρίδη στη γέφυρα Καλαμάκη. Λίγο πιο έξω, στέκουν τα φημισμένα εγκαταλειμμένα εργοστάσια · ο αλευρόμυλος Γεωργή-Νικολετόπουλου στα Καμίνια, το αμαξοστάσιο των ΣΠΑΠ στη Λεύκα, το οινοποιείο «Ήβη» και η χρωματουργία ΧΡΩΠΕΙ – στην οδό Πειραιώς. Σημαντικά κτίρια, που το ένα μετά το άλλο, ή καίγονται, ή καταρρέουν, ή και τα δύο. Τετρακόσια περίπου ιστορικά τέτοια σημεία, κάπου χίλια εγκαταλειμμένα, κλειστά χωρίς χρήση.
Στον Πειραιά, δεν υπήρξε εδώ και 35 χρόνια στρατηγική ανάκτησης του τεράστιου αυτού κτιριακού αποθέματος. Αποδίδοντας το δίκιο, τελευταίος ο οποίος ασχολήθηκε σοβαρά με το μεγάλο πρόβλημα ήταν ο Στέλιος Λογοθέτης. Τότε ο Δήμος Πειραιά προχώρησε στη διάσωση, και αξιοποίηση του παλαιού Ταχυδρομείου, του κτιρίου του Ιστορικού Αρχείου στη Γούβα Βάβουλα, του παλαιού Ναυτικού Μουσείου στην οδό Μπουμπουλίνας και του μεγάρου της οδού Κανθάρου στου Βρυώνη. Σας ζαλίζω ίσως με κτίρια, ονόματα και τοπωνύμια αλλά κάπως πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε με όλα αυτά. Το ότι ανήκουν σε «άλλους» ή ότι η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται δεν συνιστά δικαιολογία. Τα νεοκλασικά, τα εκλεκτικιστικά και τα βιομηχανικά μνημεία του Πειραιά αποτελούν ένα πολύτιμο απόθεμα γης, ένα σημαντικό κεφάλαιο για τον πολιτισμό και για την τοπική οικονομία. Την επιτυχία της αξιοποίησης, τη διαπιστώνουμε όπου, σε ελάχιστες περιπτώσεις, προχώρησαν αναστηλώσεις είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές. Με δεδομένη σήμερα την εκρηκτική κατάσταση στις αξίες γης τα κουφάρια της πειραϊκής ιστορίας είναι καταδικασμένα σε καταστροφή, αν κάποιος δεν στήσει ένα σοβαρό υλοποιήσιμο σχέδιο. Ο Δήμος Πειραιά είναι επείγον να αναλάβει πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση. Δρομολογώντας την αναβίωση του αρχιτεκτονικού πλούτου, του κενού κτιριακού αποθέματος. Πριν τα χάσουμε όλα».
Η ιστορία του κτιρίου που παραδόθηκε στις φλόγες
Για την ιστορία του κτιρίου στον Πειραιά, που παραδόθηκε πριν λίγες μέρες στις φλόγες, έγραψε ο Στέφανος Μίλεσης, δημιουργός της ιστοσελίδας «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», η οποία έχει σκοπό την αποκλειστική προβολή της Πειραϊκής ιστορίας.
Ακολουθεί η ανάρτησή του:
Αφού πρώτα για χρόνια παραδόθηκε στην πυρά της λήθης, ακολούθησε και η πραγματική πυρά της καταστροφής. Στους πόθους ενός λαού για το μέλλον του συγκεντρώνονται όλες οι αναμνήσεις του παρελθόντος. Εάν αφαιρέσουμε τα χνάρια του χθες, διαγράφουμε τις αναμνήσεις του σήμερα, σβήνουμε ουσιαστικά το αύριο.
Οι κοινωνίες πρέπει να σέβονται το παρελθόν όπως το παραλαμβάνουν και να το προσαρμόζουν στις νέες συνθήκες του υλικού πολιτισμού τους. Αν αυτό το κτίριο βρισκόταν σε άλλη χώρα θα ήταν ακόμα λειτουργικό, θα απολάμβανε την ευγνωμοσύνη των ανθρώπων, πολλοί θα στέκονταν να το θαυμάσουν, να το φωτογραφίσουν, να περιηγηθούν στην δαιδαλώδη ιστορία του. Τότε που το λιμάνι γέμιζε από τους καπνούς των ατμοκίνητων πλοίων, που ο αέρας μύριζε κάρβουνο, που ο σιδηρόδρομος που περνούσε στο πλάι του δεν ήταν ακόμα ηλεκτρικός.
Δεκαοκτώ καμάρες στη σειρά, δεκαοκτώ παράλληλοι κόσμοι. ΕΡΜΗΣ, το αγνότερο αρωματικό σαπούνι, αποθήκη ψιλικών, κλωστές, υφάσματα, εργαλεία, άλευρα και πλαστικά, ζυγαριές, σακιά με φακές και φασόλια, έμποροι που στήριξαν τη ζωή τους σε κάθε μια από τις καμάρες αυτού του κτιρίου. Στεκόμουν πολλές φορές να το φωτογραφίσω και να αφουγκραστώ το παρελθόν του. Κάρφωνα τη ματιά μου στα περίτεχνα κάγκελα των φεγγιτών του, στο σκουριασμένο στέγαστρο, στους κίονες και στις μισοσβησμένες επιγραφές του στο γείσο με τα ακροκέραμά του. Ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε πει πως τα σπίτια μοιάζουν με τους ανθρώπους που τα κατοικούν. Δεν μου κάνει εντύπωση γιατί τα σπίτια μας σήμερα είναι έτσι φτιαγμένα…
Ο δεύτερος όροφος στέγαζε κάποτε ισάριθμα λογιστήρια των καταστημάτων του ισογείου. Μια ολάκερη αγορά μέσα στην αγορά της πόλης. Η μοίρα ήθελε το κτίριο να μείνει ακέραιο από τον μεγάλο συμμαχικό βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου που ισοπέδωσε την μικρή οδό Αλιπέδου ακριβώς πίσω του. Ίσως για να μας διδάξει πως οι άνθρωποι δεν καταστρέφουν μονάχα με βόμβες σε πολεμική περίοδο αλλά και με φωτιά στην περίοδο της ειρήνης. Αυτό όπως και πολλά άλλα οικήματα του παρελθόντος που χάνονται με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι τα σεντούκια των αναμνήσεών μας. Δεν χάθηκε απλά ένα ακόμα κτίριο, χάθηκε ένα μέρος της ιστορίας της πόλης μας.
