Nou-Pou Ρεπορτάζ: Η θάλασσα θα συνέλθει ύστερα από χρόνια
Σε πόσο χρόνο θα έχει καθαρίσει ο Σαρωνικός; Πόσο μεγάλη είναι η ζημιά και πότε θα σταματήσει η καταστροφική πορεία της πετρελαιοκηλίδας; Μιλήσαμε με τον Γενικό Γραμματέα της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδος, Γιώργο Ηλιόπουλο, ο οποίος μας απάντησε σε όλα τα ερωτήματα που θέλαμε να κάνουμε για τη θαλάσσια ρύπανση στα νότια προάστια.
- 22/09/2017
Μένω στη Γλυφάδα. Ήμουν λογικά από τους πρώτους, μαζί με τους υπόλοιπους συμπολίτες μου, που απόρησα για την οσμή πετρελαίου στον αέρα πριν περίπου δύο εβδομάδες. Μετά άκουσα την κυριολεκτικά «μαύρη» είδηση. Και μόλις χθες το πρωί άνοιξα το παράθυρό μου και είχε ξανά οσμή πετρελαίου. Τι συμβαίνει τελικά; Πως θα σταματήσει η ρύπανση και για τι ζημιά μιλάμε; Η συνέντευξη με τον Γιώργο Hλιόπουλο με έκανε να σκεφτώ πως το πρωταρχικό θέμα δεν είναι ο χρόνος της αποκατάστασης για να ξανακάνω μπάνιο στις θάλασσες της περιοχής, αλλά τι πρέπει να συμβεί για να μην πολλαπλασιαστεί η ρύπανση.
Ο Γιώργος Ηλιόπουλος είναι Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδος. Απόφοιτος του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που αποτελεί το μοναδικό Τμήμα στην Ελλάδα που είναι εξειδικευμένο στις Περιβαλλοντικές Επιστήμες. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην Περιβαλλοντική Πολιτική και Διαχείριση και απαντάει σε όλες μας τις απορίες.
Για τι έκταση ζημιάς μιλάμε;
Η ζημιά είναι πολύ μεγάλη και μπορεί κυριολεκτικά να χαρακτηριστεί ως ανυπολόγιστη, με την έννοια ότι δεν έχει υπολογιστεί ακόμη. Πέραν του άμεσου κόστους απορρύπανσης, υπάρχει μεγάλη ζημιά στις επιχειρήσεις του παραλιακού μετώπου, ενώ ένα άλλο ερώτημα είναι ποια θα είναι η επίπτωση στον τουρισμό. Συνεπώς αντιλαμβανόμαστε ότι το κόστος από μια περιβαλλοντική υποβάθμιση, σημαίνει αυτόματα και οικονομικό κόστος και κοινωνικό. Ωστόσο το μέγεθος της ζημιάς δεν είναι σαφές και για ένα λόγο ακόμα. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε υπάρχουν καινούργια δημοσιεύματα, που μιλούν για τον κίνδυνο να ανοίξει το πλοίο. Αν συμβεί αυτό, η ρύπανση θα πολλαπλασιαστεί. Κανείς δεν έχει πάρει με σαφήνεια την ευθύνη ότι δεν υπάρχει ή ότι δε θα υπάρξει νέα διαρροή το επόμενο διάστημα. Επομένως αυξανόμενη ρύπανση σημαίνει αυξανόμενη έκταση της ζημιάς.
Για τι είδους υλικό πρόκειται;
Δεν έχει αποσαφηνιστεί ποια είναι η ποσότητα από κάθε πετρελαϊκό κλάσμα (μαζούτ, πετρέλαιο,) από υλικά του πλοίου. Κι είναι σημαντικό να το μάθουμε, γιατί κάθε πετρελαϊκό είδος έχει και διαφορετική αντιμετώπιση, διαφορετικές επιπτώσεις και συνεπάγεται διαφορετικό χρόνο αποκατάστασης.
Τι ενημέρωση υπάρχει από την πολιτεία;
Να ξεκαθαρίσουμε ότι η Ένωσή μας δεν επιρρίπτει ευθύνες στο συγκεκριμένο κόμμα της κυβέρνησης, αλλά διαχρονικά στον κρατικό μηχανισμό ανεξαρτήτως κυβέρνησης. Δηλαδή η απουσία επιτελικού σχεδίου ανταπόκρισης σε μία τέτοια περίπτωση και το ότι δεν είχαν γίνει ασκήσεις ετοιμότητας, είναι κάτι που ισχύει ανεξαρτήτως σημερινής κυβέρνησης. Στην παρούσα φάση τώρα, είναι αναγκαία η λειτουργία ενός συντονιστικού οργάνου και ενός κεντρικού κόμβου πληροφόρησης περί των δράσεων που γίνονται από το Υπουργείο, που θα αποτελέσει μία έγκυρη και υπεύθυνη πηγή πληροφόρησης για το θέμα αλλά και έναν φορέα ο οποίος θα διαψεύδει οποιαδήποτε αναληθή πληροφορία ακούμε ή διαβάζουμε.
Τι συμβαίνει με βάση τους νόμους για το περιβάλλον (π.χ. ο ρυπαίνων πληρώνει);
Σύμφωνα λοιπόν με τη βασική αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει, ο υπεύθυνος είναι υποχρεωμένος να πληρώσει το κόστος αποκατάστασης. Με βάση την ίδια αρχή, γίνεται ασφάλιση για την περίπτωση που θα προκύψει μία τέτοια ζημιά στο περιβάλλον και έτσι το συγκεκριμένο πλοίο είχε ασφαλιστεί για 5 εκατομμύρια. Υπεύθυνοι απέναντι στην πολιτεία είναι βεβαίως η πλοιοκτήτρια εταιρεία και όχι η ασφαλιστική. Αν μάλιστα η ζημιά είναι πολλαπλάσια μεγαλύτερη του συμβολαίου, που στην προκειμένη περίπτωση είναι (με την ευρύτερη έννοια της αποκατάστασης του περιβάλλοντος), το ύψος των ασφαλίστρων θα είναι μικρότερο της ζημιάς που έχει προκληθεί. Το νούμερο του κόστους προκύπτει τόσο από το κόστος της απορρύπανσης όσο και από τα έμμεσα κόστη για την υποβάθμιση του φυσικού τοπίου. Είναι ένα αρκετά σύνθετο θέμα.
Πως μπορεί να βοηθήσει η πολιτεία στην παρούσα φάση, που έχει γίνει η ζημιά;
Μετά από δύο σχεδόν εβδομάδες λοιπόν, η κυβέρνηση καλείται να δημιουργήσει ένα συντονιστικό ενημέρωσης όπως είπαμε παραπάνω και να ξεκαθαρίσει την πραγματική κατάσταση του πλοίου που έχει ναυαγήσει. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε υπεύθυνα αν υπάρχει διαρροή ή κίνδυνος ρήγματος. Αυτό θα βοηθήσει στην πρόβλεψη και στην αντιμετώπιση. Το ζητούμενο είναι η κυβέρνηση να εντείνει τις προσπάθειές της προς αυτή την κατεύθυνση.
Ποιοι Δήμοι των νοτίων προαστίων έχουν προβεί εγκαίρως σε ενέργειες;
Το σύνολο των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης ανταποκρίθηκε στην προσπάθεια απορρύπανσης της παράκτιας ζώνης, καθώς οι επιπτώσεις ήταν άμεσες και μεγάλες για την κάθε περιοχή. Έχουμε συναντήσει στις παραλίες Δημάρχους και Αντιδημάρχους που συμμετέχουν προσωπικά και ανελλιπώς στη διαδικασία αυτή.
Πως μπορεί να βοηθήσει ο κάθε πολίτης ξεχωριστά;
Είναι σημαντική η υποστήριξη από εθελοντές, καθώς η ρύπανση είναι σημαντική και ο χρόνος κυλάει εις βάρος μας. Συνεπώς παροτρύνουμε τους πολίτες για εθελοντική δράση, ώστε να βοηθήσουν άμεσα από τις ενέργειες απορρύπανσης στις παραλίες. Τόσο για το αποτέλεσμα όσο και για το αίσθημα του ανήκειν των κατοίκων.
Πως μπορεί να προφυλαχθεί ο κάθε πολίτης;
Να μην πηγαίνουν για μπάνιο στη θάλασσα και να μην κάθονται πολλές ώρες στην παραλία ούτε για ηλιοθεραπεία. Μετά από δύο εβδομάδες το πετρέλαιο μπορεί να έχει χάσει τα πτητικά χαρακτηριστικά του, αλλά αν ευσταθούν οι υποψίες ότι υπάρχει νέα ρύπανση, η οσμή θα υπάρχει ξανά στις παραλίες.
Ποιος είναι ο χρόνος αποκατάστασης τόσο για το περιβάλλον όσο και για την τροφική αλυσίδα;
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη απάντηση γιατί δεν υπάρχει συγκεκριμένη ενημέρωση από την πολιτεία για την ποσότητα του πετρελαίου που έχει μέχρι αυτή τη στιγμή διαρρεύσει και αν η διαρροή έχει σταματήσει. Μεγάλη σημασία έχει επίσης και η ποσότητα που έχει ρυπάνει την κάθε περιοχή ξεχωριστά. Άλλο είναι ο ένας τόνος και άλλο οι 10 τόνοι. Ο χρόνος αποκατάστασης οπτικά και για την επιφάνεια είναι σύντομος, μπορεί και σε δύο εβδομάδες με τις σωστές ενέργειες, αλλά αυτό αφορά κυρίως τις παραλίες. Ωστόσο ο χρόνος αποκατάστασης υποβρύχια στο υδατικό οικοσύστημα είναι πολύ μεγαλύτερος και μετριέται σε χρόνια.
Του χρόνου θα κάνουμε μπάνιο στις θάλασσες των νοτίων προαστίων;
Σ’ ένα χρόνο και με τις απαραίτητες ενέργειες σίγουρα θα έχει επιτευχθεί ένας σημαντικός βαθμός απορρύπανσης και αποκατάστασης. Με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρξει νέα διαρροή από το πλοίο που έχει ναυαγήσει.
Εσύ δηλαδή θα κάνεις μπάνιο του χρόνου;
Προσωπικά δε θα κάνω μπάνιο στις παραλίες της Αττικής τουλάχιστον για τα επόμενα 2 χρόνια. Αυτό λέει πολλά. Βέβαια να σου πω ότι η ρύπανση στην περιοχή υπήρχε έτσι κι αλλιώς και από περιβαλλοντικής άποψης το θαλάσσιο περιβάλλον ήταν ήδη επιβαρυμένο στο Σαρωνικό. Υπάρχουν αναφορές για πίσσα ακόμα και πριν γίνει το ατύχημα. Τώρα βέβαια με το περιστατικό αυτό, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος βγήκε στο προσκήνιο.
Ποια είναι η επικινδυνότητα για την τροφική αλυσίδα;
Η επικινδυνότητα είναι ορατή και αποτελεί ένα πολυσύνθετο ζήτημα. Μακάρι όλη η ρύπανση να ήταν στην παραλία και να μην έφτανε στο βυθό. Οι ενέργειες που γίνονται εστιάζουν αρχικά στην ορατή ρύπανση που είναι επιφανειακά στη θάλασσα και στις παραλίες. Η ρύπανση ωστόσο δεν μένει μόνο στην επιφάνεια, αλλά διασπείρεται σε όλη τη στήλη της θάλασσας, μέχρι το βυθό. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ορατός κίνδυνος για την τροφική αλυσίδα, αφού το πετρέλαιο μπορεί να εισέλθει στα ψάρια μέσω των βραχίων ή μέσω της κατάποσης.
Πότε μπορεί να ξαναξεκινήσει η αλιεία στην περιοχή;
Μπορεί να χρειαστούν αρκετά χρόνια μέχρι τα επίπεδα ρύπανσης στην περιοχή να έρθουν στα επιτρεπόμενα επίπεδα. Δεδομένου ότι από μόνες τους οι μετρήσεις είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, ο χρόνος απαγόρευσης της αλιείας δεν αναμένεται να είναι μικρότερος των 6 μηνών. Εξάλλου είναι σημαντικό να πούμε ότι η ρύπανση ταξιδεύει από ακτή σε ακτή και τα ψάρια επίσης. Οπότε ένα ψάρι που βρίσκεται σε μία θάλασσα που δεν έχει πληγεί στον ίδιο βαθμό με τη Σαλαμίνα, δεν ξέρουμε που βρισκόταν νωρίτερα.
Πόσο επηρεάζει αυτή η ζημιά τη θερμοκρασία και το κλίμα των νότιων περιοχών;
Καθόλου δε θα επηρεαστεί, τουλάχιστον όχι σε βαθμό που θα μπορέσει να γίνει αντιληπτό από τον άνθρωπο.
Προς τα που ταξιδεύει αυτή η καταστροφή (δηλαδή μελλοντικά ποιες περιοχές θα πλήξει);
Η ρύπανση δεν είναι τοπική γιατί μιλάμε για υγρό στοιχείο και ταξιδεύει με τον άνεμο και τα θαλάσσια ρεύματα. Αυτό πρέπει να έχουμε στο νου μας. Γι’ αυτό μπορούμε να μιλάμε για ένα περιβαλλοντικό έγκλημα χωρίς καμία υπερβολή. Το περιβάλλον είναι ένα εθνικό περιουσιακό στοιχείο που ανήκει στην κοινωνία. Συνεπώς υποβαθμίζοντας τον φυσικό πλούτο και την κοινή περιουσία μας, πρόκειται για ένα έγκλημα απέναντι στην κοινωνία. Κι αυτό το νιώθουν περισσότερο στις τοπικές περιοχές και στον αλιευτικό κλάδο. Να τονίσουμε εδώ ότι έχει μεγάλη σημασία η διαχείριση των αποβλήτων από τις παραλίες. Έχουμε πληροφόρηση- και από παραλίες όπου έχουν βρεθεί συνάδελφοι- ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου τα επικίνδυνα απόβλητα της απορρύπανσης, συλλέγονται από απορριματοφόρο. Αυτό σημαίνει πως η ρύπανση απλά μεταφέρεται από ένα σημείο σε ένα άλλο.
Ποια πρέπει να είναι η αντιμετώπιση στον τομέα του Τουρισμού;
Μέσα στην ατυχία μας σταθήκαμε τυχεροί στον μήνα που συνέβη το ατύχημα. Μπορούμε να έχουμε το μάξιμουμ της χρονικής αντίδρασης ώστε του χρόνου να βελτιωθεί η ποιότητα των υδάτων και να μην υπάρξει περαιτέρω ρύπανση.
Η Ένωση Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδος τι ενέργειες έχει κάνει μέχρι τώρα (και τι σκοπεύει για το μέλλον);
Μελετάμε την επιστημονική βιβλιογραφία, για να δούμε πως λειτουργούν οι φυσικοί οργανισμοί και πως λειτουργεί το πετρέλαιο από χημικής άποψης. Εξετάζουμε το νομικό πλαίσιο για ταχεία ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, αποκτούμε περισσότερη τεχνογνωσία και έχουμε μία επιστημονική ομάδα εργασίας για τη συγκέντρωση, επεξεργασία και διάχυση των πληροφοριών. Είμαστε διαθέσιμοι για οποιαδήποτε ερώτηση επιστημονικού ενδιαφέροντος και ανοιχτοί για να τοποθετηθούμε άμεσα και υπεύθυνα.
Η Ένωση διαθέτει το κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό, που μπορεί να βοηθήσει στις ενέργειες της πολιτείας. Ελπίζουμε αυτό το πάθημα της ρύπανσης να γίνει μάθημα και να το αντιμετωπίσουμε ως μία ευκαιρία για να δημιουργήσουμε μηχανισμούς ταχύτατης ανταπόκρισης δεδομένου ότι στατιστικά περιμένουμε ξανά ένα τέτοιο- ή και μεγαλύτερο- ατύχημα. Το θέμα δεν είναι αν θα συμβεί, αλλά το πότε.
Ένωση Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδος
Η Ένωση διαθέτει το κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό, που μπορεί να βοηθήσει στις ενέργειες της πολιτείας. Ελπίζουμε αυτό το πάθημα της ρύπανσης να γίνει μάθημα και να το αντιμετωπίσουμε ως μία ευκαιρία για να δημιουργήσουμε μηχανισμούς ταχύτατης ανταπόκρισης δεδομένου ότι στατιστικά περιμένουμε ξανά ένα τέτοιο- ή και μεγαλύτερο- ατύχημα. Το θέμα δεν είναι αν θα συμβεί, αλλά το πότε.