Άγιος Διονύσιος: Ένα οδοιπορικό στα ιστορικά «λαμαρινάδικα» του Πειραιά
Αφιέρωμα: Πειραιάς
Από τα προσφυγικά παραπήγματα ανάμεσα στα μνήματα των νεκροταφείων, στη βιομηχανική εξέλιξη της περιοχής, στα λαμαρινάδικα και τη βιοπάλη. Από τα παλιά χαμαιτυπεία και τα ταβερνεία, στους σύγχρονους χώρους πολιτισμού, τέχνης και εστίασης: Η ιστορική διαδρομή μιας γειτονιάς θρύλου.
- 01/07/2022
Περιδιαβαίνοντας τα στενά του Άγιου Διονύσιου, νομίζεις ότι βγαίνεις από μια χρονοκάψουλα, επιμελώς κρυμμένη για δεκαετίες. Πρόκειται βέβαια, για μια περιοχή με πυκνή ιστορία, γεγονός που μαρτυρούν τα κτήρια και οι γειτονιές της.
Κοιτώντας κάποια από τα μισογκρεμισμένα κτήρια, ξετυλίγεται στο μυαλό το καρούλι με τις παλιές, ξεθωριασμένες φωτογραφίες και τις σκηνές από ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες δεκαετίας του ’50 και του ’60. Χρόνια που η φτώχεια και η ανέχεια ήταν πρόδηλες και οι κάτοικοι βιοπαλαιστές ίδρωναν και αγωνίζονταν νυχθημερόν να αποκτήσουν τα προς το ζην .
Με αφετηρία το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, τότε που ο Πειραιάς χρόνο με τον χρόνο αποκτούσε κομβικό ρόλο στη βιομηχανική ανάπτυξη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, η πόλη έφτασε το 1892 να αποτελεί τη μοναδική με θεσμοθετημένη βιομηχανική ζώνη.
Στο επίκεντρο αυτής της σαρωτικής για την εποχή εξέλιξης ήταν και η περιοχή που βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Διονυσίου. Μια περιοχή μυστηριώδης, «σκληρή», που έχει να διηγηθεί πολλές μικρές και μεγάλες ιστορίες, παλαιές και ακόμα παλαιότερες. Εκεί εγκαταστάθηκε, σε αυτοσχέδια παραπήγματα, ένα μεγάλο κύμα προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Εκεί ήταν και το πρώτο κοιμητήριο του Πειραιά, όπου πρόσφυγες κατέφυγαν προσωρινά στα λίγα μέτρα γης ανάμεσα σε τάφους. Όπως μας αναφέρει ο κ. Γιώργος Π., παλαιός Πειραιώτης και κάτοικος της περιοχής: «Εκείνα τα χρόνια υπήρχε το εξής παράδοξο. Το πρώτο πράγμα που αντίκριζαν οι επιβάτες των πλοίων που προσέγγιζαν το λιμάνι ήταν η συγκατοίκηση ζωντανών και νεκρών στο νεκροταφείο. Παιδιά να παίζουν ανάμεσα στα μνήματα και γυναίκες να μαγειρεύουν υποτυπωδώς για να ταΐσουν πολλά στόματα. Μια εικόνα ανατριχιαστική, που όμως τότε είχε γίνει καθημερινότητα για τους ντόπιους και δεν τους έκανε καμία εντύπωση».
Εκεί ήταν και η περιοχή Βούρλα, γνωστή για τα χαμαιτυπεία της, η «Κοριτσιέρα», όπου εκδιδόμενες γυναίκες προσπαθούσαν να επιβιώσουν με κάθε τρόπο εκείνα τα δύσκολα χρόνια.
Το οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Κάστορος, Θεσμοφορίου, Δραγατσανίου και Θερμοπυλών, ήταν η περιοχή που αποκαλούσαν «λαμαρινάδικα». Βιομηχανίες και βιοτεχνίες λαμαρίνων, μηχανουργεία, ελασματουργεία, χυτήρια μετάλλων, πάσης φύσεως συνεργεία, αποθήκες, εργαστήρια και καταστήματα βιομηχανικών και ναυτιλιακών ειδών, ανάμεσά τους και το εργοστάσιο παραγωγής ραπτομηχανών της εταιρείας Σίγγερ επί της οδού Θεσμοφορίου, σε βάθος δεκαετιών πρόσφεραν δουλειά σε χιλιάδες εργαζόμενους. «Και δεν είναι μόνο αυτά που βλέπετε τώρα. Φτωχά χαμόσπιτα γι’ αυτούς τους μεροκαματιάρηδες, λασπόδρομοι και καλντερίμια συμπλήρωναν την εικόνα παλιότερα», μας λέει χαρακτηριστικά ο κύριος Γιώργος, ο οποίος περπάτησε για λίγο μαζί μας.
Παράλληλα με τις εγκατελειμμένες πλέον γραμμές του τρένου, εκτείνεται και η ευρύτερη βιομηχανική περιοχή Πειραιά, με έντονο ιστορικό αποτύπωμα, που χάνεται στον χωροχρόνο.
Και φτάνουμε στο σήμερα, όπου ο «γεωφυσικός» – αστικός χάρτης της περιοχής δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες αλλαγές, τουλάχιστον ως προς το «φαίνεσθαι». Τα περισσότερα παλιά κτήρια έχουν παραμείνει ανέγγιχτα στον χρόνο. Επιγραφές ξεθωριασμένες με ονοματεπώνυμα ιδιοκτητών και από κάτω η ειδικότητά τους, στις προθήκες κλειστών και σφραγισμένων εργοστασιακών, κατά κύριο λόγο, χώρων. Κάπου εκεί ανάμεσα όμως, υπάρχει σφυγμός, με μια πρώτη αποτύπωσή του στα «μεγαθήρια» ναυτιλιακών και εμπορικών εταιρειών, με νέα μεγάλα projects να ξαναδίνουν ζωή στη γειτονιά και με αναπλάσεις όπως αυτή του παλιού εργοστασίου της Παπαστράτος να έρχονται λες να ξυπνήσουν το βουβό, κινηματογραφικό τοπίο περασμένων δεκαετιών.
Παράλληλα, το παράτυπο και ασύμμετρο αυτό σκηνικό των «λαμαρινάδικων» γέννησε νέες ιδέες και ενέπνευσε ανθρώπους να δημιουργήσουν στέγες πολιτισμού, εικαστικούς πολυχώρους, γκαλερί αλλά και χώρους εστίασης.
Στο Σαββατιάτικο οδοιπορικό μας από το χθες στο τώρα, η πρώτη στάση έγραφε: «Carwan Gallery». Μάθαμε ότι μεταφέρθηκε πρόσφατα, μόλις το 2020 από τη Βηρυτό, εδώ στην οδό Πολυδεύκους. Πρόκειται για έναν minimal χώρο που δημιουργήθηκε από τους αρχιτέκτονες Nicolas Bellavance-Lecompte και Quentin Moyse. Έβαλαν στόχο τους να φιλοξενούν διαδοχικά σύγχρονες τάσεις των συλλεκτικών αντικειμένων design και εικαστικών τεχνών.
Ελάχιστα πιο κάτω, ένας άλλος χώρος τέχνης. «The Intermission» συστήνεται. Εδώ έχουμε ένα εκθεσιακό πρόγραμμα όπου προσεκτικά επιλεγμένοι καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο συμμετέχουν με έργα τους σε θεματικές παρουσιάσεις. Το «The Intermission» ίδρυσε η Άρτεμις Μπαλτογιάννη το 2019.
Ακριβώς δίπλα, στην arty αυτή γειτονιά, «χώρεσε» το Paleo, του γνωστού σομελιέ Γιάννη Καϋμενάκη. Ένα λιτό wine bar με αρχιτεκτονική πλήρως εναρμονισμένη στην αισθητική της περιοχής, όπου οι οινόφιλοι απολαμβάνουν μια από τις πιο ενημερωμένες λίστες κρασιών, συνοδεία ισορροπημένων γευστικών πιάτων ιταλικής κυρίως καταγωγής.
Έτσι, φτάσαμε στην οδό Κάστορος και συγκεκριμένα στο νούμερο 78. Εδώ στεγάζεται και «επιχειρεί» ο δημοφιλής και πολύ αγαπημένος όμως, πολυχώρος Ρirée, ένας ζωντανός οργανισμός τέχνης και design, πολιτισμού και ψυχαγωγίας, που εισάγει κάθε μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης. Μοναδικές παραστάσεις, σπουδαίοι performers, εναλλακτικά δρώμενα αποτελούν τις καθημερινές διαδράσεις του Pirée.
Στις 16 Ιανουαρίου του 2020, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση ενός Προγράμματος Αστικής Ανάπλασης, μέσα από ένα πλαίσιο συνδυαστικών ενεργειών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με σκοπό την αναμόρφωση και την ανάπτυξη της ιστορικής περιοχής του Αγίου Διονυσίου. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, προβλέπονται έργα και επεμβάσεις σε δημόσιους, κοινωφελείς και κοινόχρηστους χώρους, δημιουργία χώρων πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων όπως επίσης και η εκτέλεση οικιστικών έργων.
Το 2021 ξεκίνησαν τα πρώτα έργα ανάπλασης στην περιοχή όπως διαπλατύνσεις πεζοδρομίων, κατασκευή ποδηλατοδρόμων, ανακατασκευή οδοστρώματος, ηλεκτροφωτισμός δρόμων. Και αυτά είναι μόνο η αρχή.
Μοιάζει μια χρυσή ευκαιρία ανάδειξης μιας γειτονιάς που ο χρόνος έχει θαμπώσει την ιστορική της μνήμη, κρατώντας μυστικά και αναμνήσεις πίσω από τις θεόρατες, σφαλιστές πόρτες των «λαμαρινάδικων».
