Το 2ο αρχαιότερο γηροκομείο στην Ελλάδα είναι στον Πειραιά

Ανεβαίνοντας τη σημερινή Λεωφόρο Γρηγορίου Λαμπράκη (πρώην Βασ. Σοφίας), ακριβώς μετά τον Ι.Ν. Ευαγγελίστριας Πειραιώς, συναντούμε ένα καλοδομημένο και ευπαρουσίαστο κτήριο, στη θέση που βεβαίως κάποτε βρισκόταν ένα παλαιότερο οικοδόμημα.

Είναι το Γηροκομείο του Πειραιά, ένα από τα σοβαρότερα ιδρύματα της πόλης, του οποίου η προσφορά είναι γνωστή πανελληνίως. Ο οργανισμός αυτός στέγασε και συνεχίζει να στεγάζει ηλικιωμένους ανθρώπους, που σίγουρα θα είχαν να μας περιγράψουν πολλές και σπουδαίες ιστορίες, προσωπικές ή και της ίδιας της πόλης.

Εκεί έζησαν άνθρωποι που αν σκιαγραφούσαμε την προσωπικότητά τους θα βλέπαμε ότι διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως η μουσική, η ζωγραφική, το θέατρο, η ποίηση, η συγγραφή κ.α.

Από το Γηροκομείο Πειραιώς πέρασαν προσωπικότητες η εξιστόρηση του βίου των οποίων, κάλλιστα θα μπορούσε να αποτελέσει μυθιστόρημα που περιλαμβάνει αγώνες, έρωτες, ναυάγια, πολέμους, ατυχίες αλλά και ευτυχισμένες στιγμές. Κάποιοι από τους τροφίμους του, ίσως κάποτε να διέθεταν μέγαρα, να κατείχαν κρίσιμες θέσεις, να υπηρετούσαν στο στράτευμα, να λάμβαναν αποφάσεις κρίσιμες σε κάποια αλλοτινή κοινωνία. Τώρα στέκουν παράμερα γεμάτοι αναμνήσεις από τη ζωή τους.

Αυτός ο οργανισμός που σήμερα καλούμε “Γηροκομείο Πειραιώς” είναι ο κληρονόμος μιας ιστορικής παρουσίας που το καθιστά το δεύτερο αρχαιότερο Γηροκομείο σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Συγκεκριμένα το πρώτο Γηροκομείο ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1875. Την αμέσως επόμενη χρονιά (1876) ένας κληρικός ο Αρχιμανδρίτης Νικηφόρος Ρωμανίδης, μετασχηματίζει το σπίτι του στον Πειραιά στηνοδό Βούλγαρη σε γηροκομείο, ιδρύοντας έτσι το δεύτερο στην Ελλάδα γηροκομείο ύστερα από την Αθήνα. Πρόκειται για το “Ρωμανίδειο Γηροκομείο”.

Τα χρόνια περνούν και κατά το 1891 ένας άλλος κληρικός, ο Πρωθιερέας Βασίλειος Αθανασίου (με το Β.Δ. της 5 Οκτωβρίου του 1891 – ΦΕΚ Α’ – 276) κάνει έναρξη ένα άλλο όμοιο με το πρώτο ίδρυμα που φέρει την επωνυμία “Άσυλο Πενήτων Βασιλείου Αθανασίου Πρωθιερέως”.

Ο Πρωθιερέας Αθανασίου εγκαταστάθηκε στον Πειραιά ύστερα από μακρόχρονη διαμονή στο Άγιο Όρος. Η ευκαιρία της εγκατάστασης στον Πειραιά του δόθηκε όταν το 1860 διορίσθηκε εφημέριος στη Ριζάρειο Σχολή. Την ίδια εποχή τον συναντούμε να ιερουργεί σε διάφορους ναούς της πόλης.

Έρχεται σε επαφή με τον Δήμο Πειραιώς στον οποίο ανακοινώνει την πρόθεσή του να ιδρύσει άσυλο γερόντων με δικές του δαπάνες. Ο Δήμος με την υπ΄αριθμ. 496 απόφασή του (της 14ης Μαρτίου του 1891), επικυρώνει τη δωρεά γηπέδου με σκοπό την ανέγερση οικοδομήματος για το “Άσυλο Πενήτων Γερόντων”.  Πρόκειται για μια έκταση 3.193 τ.μ.

Ο Πρωθιερέας Βασίλειος Αθανασίου ξεκινά την ανέγερση επί του οικοπέδου που δώρησε ο Δήμος Πειραιά, ενός κτηρίου με αποκλειστικά δικές του δαπάνες.

Το 1892 βρίσκει το κτήριο του γηροκομείου ημιτελές. Τα χρήματα του ιδρυτή – δωρητή Βασιλείου Αθανασίου δεν επαρκούν για την αποπεράτωσή του. Έχει ήδη διαθέσει πενήντα χιλιάδες δραχμές και έξι χιλιάδες ακόμα έχει δωρίσει ο Δήμος Πειραιώς.

Παρά το γεγονός όμως αυτό, ο Αθανασίου ξεκινά τη λειτουργία του γηροκομείου του, με μοναδική περιουσία δέκα μετοχές της Εθνικής Τραπέζης.

Στις 18 Σεπτεμβρίου του 1894 στο Γραφείο Μητροπόλεως Αθηνών (ο Πειραιάς τότε υπαγόταν εκκλησιαστικά στην Αθήνα), συνέρχονται σε σύσκεψη ο ίδιος ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Αθηνών Γερμανός και οι εκτελεστές της διαθήκης του Αθανασίου, καθώς στο μεταξύ ο ιδρυτής – δωρητής πέθανε. (Ο Βασίλειος Αθανασίου κοιμήθηκε το ίδιο έτος αφού πρώτα χειροτονήθηκε Αρχιμανδρίτης).  

Την διαθήκη του Βασιλείου Αθανασίου έχουν αναλάβει να εκτελέσουν οι Γ. Καψαμπέλης, Ηλ. Στρούμπος, Κ. Λυγινός και Αλ. Μελετόπουλος που είναι σπουδαίες προσωπικότητες στον Πειραιά. Μαζί με τον Μητροπολίτη Αθηνών, αποφασίζουν το Άσυλο Γερόντων να λειτουργεί με την αρωγή του Δήμου Πειραιώς.

Αποφασίζεται επίσης η συγχώνευση του Άσυλου Γερόντων με το Ρωμανίδειο Γηροκομείο, καθώς ο ιδρυτής του δευτέρου, ο Αρχιμανδρίτης Νικηφόρος Ρωμανίδης έχει πεθάνει, έχοντας κληροδοτήσει κι αυτός το ίδρυμά του στον Δήμο Πειραιώς.

Στις 20 Μαΐου του 1896 με πρωτοβουλία του Δημάρχου Πειραιώς Τρύφωνος Μουτσοπούλου, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης, με την υπ΄ αριθμ. 126 πράξη του ψηφίζει τον κανονισμό του Ασύλου. Επίσης εγκρίνει το υπ΄ αριθμ. 4022 συμβόλαιο μεταξύ του Ασύλου και του Δήμου Πειραιώς.

Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1900 δημοσιεύεται για πρώτη φορά το καταστατικό του Ασύλου.

Προβλέπεται ότι Μέλη της Εφορείας του Γηροκομείου θα είναι για πάντα οι συγγενείς του Αθανασίου, όπως η διαθήκη όριζε, με ισόβιο Πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Αθηνών τότε, αφού θέση για Μητροπολίτη Πειραιά δεν είχε ακόμα προβλεφθεί.

Ο Δήμος Πειραιώς είχε το δικαίωμα ανάμεσα στα Μέλη που απαρτίζουν την Εφορεία του Ασύλου, να διορίζει μέλη από την πειραϊκή κοινωνία που εγκρίνονται ειδικά για το σκοπό αυτό από το εκάστοτε Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς, στην αρχή κάθε δημοτικής περιόδου. Η θητεία των μελών αυτών προβλέφθηκε να είναι ίδια με τη θητεία των Δημοτικών Συμβούλων ως προς τη διάρκεια.

Στην ίδια σύμβαση προβλέφθηκε επίσης 30 κλίνες από τις διατιθέμενες να προορίζονται αποκλειστικώς για τους άπορους γέροντες Πειραιώτες.

Από της κατάργησης του Ρωμανιδείου Γηροκομείου και της ενσωμάτωσής του με το Άσυλο ο νέος οργανισμός που προέκυψε ανέλαβε μεταξύ άλλων και την επικαρπία της οικίας του τέως Ρωμανιδείου Γηροκομείου, επί της οδού Βούλγαρη.

Οι είκοσι γέροντες και γερόντισσες του Ρωμανίδειου προστέθηκαν στους άλλους πενήντα του Ασύλου. Έτσι το Άσυλο Πενήτων Γερόντων, στη νέα του διοικητική μορφή, λειτούργησε για πρώτη φορά με εβδομήντα συνολικά ηλικιωμένους.

Από το 1900 το Γηροκομείο κάθε έτος διοργάνωνε στον περίβολο του ιδρύματος μια μεγάλη Φιλανθρωπική Αγορά υπό την υψηλή προστασία της Βασίλισσας Όλγας.

Από το 1901 καθιερώνεται η τέλεση ετησίου μνημοσύνου υπέρ των ιδρυτών Βασιλείου Αθανασίου Πρωθιερέως και Ν. Ρωμανίδου Αρχιμανδρίτου.

Το 1904 το γηροκομείο Πειραιώς το Γηροκομείο Πειραιώς όχι μόνο αναφέρεται ως πρότυπο λειτουργίας ιδρύματος, αλλά εκπροσωπεί και το πνεύμα της δημιουργίας των Πειραιωτών έναντι της πρωτεύουσας Αθήνας.

Γράφει ένας Αθηναίος που κατεβαίνει στον Πειραιά:

“Περνών είδα δια μια στιγμήν το Γηροκομείο του Πειραιώς, ένα μέγαρο ιδρυθέν από κάποιο γέρο παπά. Εις τας Αθήνας δια να υπάρξει Γεροκομείο έπρεπε να το κτίσει ένας Συγγρός, εις τον Πειραιά αρκέσθηκε να το κάνει ένας παπάς. Αυτή είναι η απόστασις Αθηνών Πειραιώς, όσο κι αν τη συντομεύει ο ηλεκτρισμός” (εννοεί τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο).

Μέσα σε δέκα χρόνια η φήμη του ιδρύματος ξεπερνά τα όρια της πόλης του Πειραιά. Το 1912 η Διεύθυνση Αστυνομίας Πειραιώς λαμβάνει επιστολή ταχυδρομημένη από την πόλη Μπέιρα της Νοτίου Αφρικής. Πρόκειται για την επιστολή ενός γέροντα του Γεωργίου Χατζηιωσήφ δια της οποίας παρακαλεί την αστυνομία όπως μεριμνήσει για να του κρατήσει ένα δωμάτιο “εις τον Εν Πειραιεί Γηροκομείον”, προκειμένου να αφιχθεί σε αυτό και να παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Δεν παραλείπει μάλιστα να αποστείλει και 80 λίρες για τα έξοδα της αυτοσυντηρήσεώς του. Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη της καλής λειτουργίας του ιδρύματος.  

Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής καταστροφή το κτήριο επιτάσσεται για τη φιλοξενία προσφύγων. Οι δομές του υφίστανται καταστροφή και το κτήριο ανακαινίζεται με χρήματα του αποθεματικού του και με δωρεές. Διοργανώνονται εσπερίδες σε κέντρα όπως στο ΑΚΤΑΙΟΝ στο Νέο Φάληρο με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων. Τέτοιες εκδηλώσεις συναντούμε ακόμα και μέχρι το 1929. Ψυχή και διοργανωτές αυτών των εκδηλώσεων είναι οι Λιγινός, Νικολετόπουλος, Βούρβουλης, Χατζηπατέρας, Καζανόβας, Μέρμηγκας κ.α.  

Οι προπολεμικοί ευεργέτες του

Οι πόροι όμως του Γηροκομείου δεν προέρχονται μόνο από την αρωγή του Δήμου ή τη διοργάνωση φιλανθρωπικών αγορών και εκδηλώσεων. Το Γηροκομείο Πειραιώς αποτέλεσε και αποτελεί πόλος έλξης φιλανθρωπίας, ευεργεσίας και δωρεάς.

Είτε πρόκειται για εύπορους Πειραιώτες, είτε για πλούσιους φιλάνθρωπους που ζουν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό και που έχουν εκτιμήσει τη σπουδαία προσφορά του ιδρύματος προς την τρίτη ηλικία, το Γηροκομείο έτυχε ευγενούς συμπεριφοράς σε κάθε περίπτωση.

Μερικοί σπουδαίοι δωρητές της αποστολής του Γηροκομείου υπήρξαν οι: Ηλ. Στρούμπος,  Ι. Σέρμπος, Ειρήνη Ανδριτσάνου, Α. Αδαμοπούλου, Σ. Σκυλίτσης, Γ. Πετρολέκας, Α. Μίχαλος,  Δ. Παπαδοπούλου, Τζων Βούλγαρης, Γ. Σταματέλλος, Οικογένεια Δημοσθένη Πουρή, Ευστάθιος Δηλαβέρης, Οικογένεια Κ. Βελλή, Ν. Δούνιας, Θεόδωρος Ρετσίνας, Δημ. Ζαβογιάννης κ.α.

Εκτός όμως από δωρητές υπήρχαν και οι μεγάλοι ευεργέτες, που είναι: ο Δήμος Πειραιώς, ο Δήμος Αγίου Γεωργίου (μετέπειτα Κερατσινίου. Δήμαρχος τότε ήταν ο Φίλανδρος), ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, διάφορα πιστωτικά ιδρύματα, η Ένωση Συντακτών Αθηνών (γραφείο Πειραιώς) κ.α.

Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών του Γηροκομείου Πειραιώς διακρίνουμε και τα ονόματα: του Αλέξανδρου Κορυζή,του Κωνσταντίνου Κωτζιά, του Σωτήρη Στρατήγη, του Κωνσταντίνου Μπάκαλα, του Μποδοσάκη – Αθανασιάδη, του Άγγελου Παπαναστασίου, της Οικογένειας Σ. Παπαστράτου, του Μενέλαου Σπράου,  (αυτοί ανακηρύχθηκαν μεγάλοι ευεργέτες στις 24 Νοεμβρίου του 1937).  

Γρήγορα το κτήριο του Ασύλου Πενήτων Γερόντων κρίθηκε ανεπαρκές καθώς οι κοινωνικές ανάγκες αυξάνονταν. Άποροι γέροντες είχαν φτάσει να στεγάζονται μέχρι και στους διαδρόμους της γ’ θέσης καθώς οι 120 κλίνες που αρχικά είχαν προβλεφθεί δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τον τεράστιο αριθμό ζήτησης. Στο σύνολό τους οι τρόφιμοι έφταναν τους 200 με αυτούς της α’ και β΄θέσης να πληρώνουν για την παραμονή τους ενώ για τη γ’  θέση όπως ήδη αναφέραμε δεν υπήρχε υποχρέωση συνεισφοράς.

Το γηροκομείο στη σύγχρονη εποχή

Η επέκταση του Γηροκομείου αποτελούσε ένα μόνιμο θέμα προς συζήτηση στις εφημερίδες στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ακολουθεί ο πόλεμος και τα μεταπολεμικά χρόνια είναι ιδιαιτέρως δύσκολα.

Στις 2 Ιουνίου του 1949 προσβεβλημένος από εγκεφαλική παράλυση πεθαίνει ο ποιητής Νίκος Χαντζάρας (ο Πειραιώτης). Είχε καταφύγει στο Γηροκομείο Πειραιώς αφού πρώτα έχει περάσει από διάφορα θεραπευτήρια της πόλης (Λευκό Σταύρο και Τζάνειο νοσοκομείο). Στην προσπάθειά του να ανάψει τσιγάρο προκαλεί πυρκαγιά από την οποία παθαίνει σοβαρά εγκαύματα. Μεταφέρεται στο Τζάνειο όπου απλώς ανακοινώνεται ο θάνατός του. Η κηδεία του γίνεται στον Άγιο Κωνσταντίνο Πειραιώς παρουσία του πνευματικού κόσμου της πόλης.  

Τα χρόνια περνούν κι ύστερα από πολλές καθυστερήσεις η περιβόητη επέκταση θα αρχίσει επιτέλους το1963. Ουσιαστικά πρόκειται για οικοδόμηση εκ νέου του κτηρίου του γηροκομείου. Δύσκολα κανείς σήμερα μπορεί να πιστέψει ότι διατηρήθηκε το αρχικό κτήριο του 1891! Κι όμως αφαιρέθηκε η στέγη και προστέθηκαν δύο ακόμα όροφοι. Έγινε εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης, ανελκυστήρων, δημιουργήθηκαν νέα λουτρά, τραπεζαρίες, νέος περίβολος, μεγάλες βεράντες. Η ανακαίνιση ξεκίνησε με χρήματα που αποτελούσαν το αποθεματικό του ιδρύματος που ανέρχονταν στα 3 εκατομμύρια δραχμές. Γρήγορα όμως αυτά τελείωσαν και ακολούθησε δάνεια τριών εκατομμυρίων δραχμών από το Ταμείο Παρακαταθηκών και δανείων. Και αφού και αυτά τα χρήματα τελείωσαν η ανοικοδόμηση σταμάτησε και πάλι. Τότε ο Δήμαρχος Πειραιώς Γ. Κυριακάκος για να βοηθήσει το ίδρυμα, τις 70 χιλιάδες δραχμές χορηγία που έδινε συνήθως ο Δήμος Πειραιώς στο ίδρυμα, τις αύξησε στο ποσό των 120 χιλιάδων, ύστερα στις 150 χιλιάδες, ενώ για το 1967 είχε προβλεφθεί το ποσό των 200 χιλιάδων. Πλήθη πιστών συνέρρεαν στις εκκλησίες για να προσφέρουν τον οβολό τους υπέρ της ολοκλήρωσης του γηροκομείου. Οι εφημερίδες διαρκώς αναγγέλλουν την προσφορά δωρεάς υπέρ του γηροκομείου ανθρώπων που πεθαίνουν αφήνοντας τελευταία βούληση την ενίσχυση του ιδρύματος.

Στο μεταξύ ο Πειραιάς αποκτά δική του Μητρόπολη. Σύμφωνα με το καταστατικό το 1968, νέος Πρόεδρος του Ιδρύματος έγινε ο πρώτος Μητροπολίτης Πειραιώς Χρυσόστομος Ταβλαδωράκης. Οι εργασίες του κτηρίου ολοκληρώθηκαν το 1971.

Από τους 112 ενοίκους που φιλοξενούσε πριν την ανακαίνιση, ο αριθμός ύστερα από αυτήν ανέβηκε στους 170.  

Στην πρόσοψη του Γηροκομείου Πειραιώς βρίσκεται η προτομή του Πρωθιερέα Βασιλείου Αθανασίου, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Γιάννη Παππά. Άλλο έργο του ίδιου γλύπτη στον Πειραιά είναι το άγαλμα της μητέρας λίγα μέτρα μακρύτερα από το Γηροκομείο.

Όμως ευεργέτες και δωρητές στο γηροκομείο Πειραιώς δεν υπήρχαν μόνο την προπολεμική εποχή αλλά και στη σύγχρονη.

Το 1998 ο φιλάνθρωπος Ιωάννης Κρητικός αφού πρώτα έκανε πολλές επισκέψεις στο ίδρυμα αποφάσισε να χρηματοδοτήσει εξ ολοκλήρου την κατασκευή μιας νέας πτέρυγας η οποία για το σκοπό αυτό θα ονομαστεί “Νέα πτέρυγα Ι.Δ. Κρητικού”.

Πρόκειται για μια μοντέρνα πενταώροφο κατασκευή η λειτουργία της οποίας εγκαινιάζεται στις 26 Νοεμβρίου του 2000. Την ημέρα των εγκαινίων ο ευεργέτης Ι. Κρητικός ανακοινώνει την πρόθεσή του για νέα χρηματοδότηση του ιδρύματος. Αυτή την φορά θα αφορά στην ανακαίνιση της παλαιάς πτέρυγας η οποία με τη σειρά της θα εγκαινιαστεί στις 23 Νοεμβρίου του 2002.

Η προσφορά του Ιωάννη Κρητικού, αυτού του σύγχρονου ευεργέτη είναι τόσο μεγάλη που το Γηροκομείο Πειραιώς τον ανακηρύσσει συνιδρυτή του.

Το 2006 Πρόεδρος του Ιδρύματος αναλαμβάνει ο νέος Μητροπολίτης Πειραιώς Σεβασμιότατος Σεραφείμ Μετζελόπουλος ο οποίος θα συνεχίσει επάξια το έργο των προκατόχων του.

Τον Ιούλιο του 2007 θα ξεκινήσουν νέες εργασίες για προσθήκη πέμπτου ορόφου στο ίδρυμα με χρήματα που προέρχονται από τον Αντώνη Κομνηνό στη μνήμη του Εμμανουήλ Κομνηνού. Ο όροφος αυτός που προστέθηκε αποτελεί μια ξεχωριστή πτέρυγα που προορίζεται για τα μη αυτοεξυπηρετούμενα ηλικιωμένα άτομα και καταλαμβάνει επιφάνεια 440 τετραγωνικών μέτρων.

Το Γηροκομείο Πειραιώς ξεκινώντας τη ζωή του από ένα σπίτι στην οδό Βούλγαρη, όντας το δεύτερο αρχαιότερο Γηροκομείο στην ελληνική επικράτεια, σήμερα θεωρείται ένα από τα πρώτα στην Ελλάδα σε δυνατότητες φιλοξενίας, περίθαλψης και παροχή φροντίδας υψηλών απαιτήσεων στους ηλικιωμένους. Μέσα στη γενική κατάρρευση υποδομών και αξιών που ο Πειραιάς βιώνει τις τελευταίες δεκαετίες το Γηροκομείο Πειραιώς αποτελεί έναν φάρο ελπίδας, που εκπέμπει το μήνυμα ότι με τη θέληση τα πάντα μπορούν να αλλάξουν.

Έρευνα – Επιμέλεια: Στέφανος Μίλεσης, Πρόεδρος Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς

Πηγές:http://pireorama.blogspot.com/

– Πειραϊκό Λεύκωμα, Έκδοση Κοινωνικής, 2010

– “Τα σαράντα χρόνια του ασύλου πενήτων γερόντων, μια νέα αναδιοργανωτική προσπάθεια” άρθρο Χρ. Λεβάντα, εφημερίδα “Ακρόπολις” φ. 3 Δεκεμβρίου 1936, σελίδες 3 και 4.

–  Διάφορες μικρές αναφορές και δημοσιεύματα από τον ημερήσιο τύπο.