Ελληνικό: Μπορεί η κατασκευή μιας ολόκληρης πόλης να πάει «χέρι – χέρι» με τη βιωσιμότητα;

Μπορεί τελικά η δημιουργία μιας πόλης με την κατασκευή περίπου 9.000 κατοικιών να είναι βιώσιμη και να αφήσει το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα; Ο βραβευμένος αρχιτέκτονας τοπίου Θωμάς Δοξιάδης εξηγεί τη φιλοσοφία της κατασκευής μιας ολόκληρης πόλης μέσα στην πόλη, ένα έργο που αποτελεί το πιο μεγάλο κατασκευαστικό project στην Ελλάδα. Παράλληλα αναλύει τις μεθόδους που ακολουθούνται στο Ελληνικό, ώστε να εφαρμόζονται τελικά οι αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.

• 23/02/2024
• Κείμενο: Γεωργία Περιμένη

Μέσα από έναν διάλογο με θέμα «Επιχειρηματικότητα & Βιωσιμότητα. Αντίθεση η Συμβίωση;», ο βραβευμένος αρχιτέκτονας τοπίου Θωμάς Δοξιάδης ανέδειξε καίρια ερωτήματα για τη συμβίωση του ανθρώπου με τη φύση, καθώς και τις περιβαλλοντικές – και όχι μόνο – προκλήσεις που προκύπτουν από αυτήν, με αφορμή το mega project του Ελληνικού, απαντώντας τελικά στο μεγάλο ερώτημα πώς το να χτίζει κανείς μια ολόκληρη πόλη μπορεί να είναι ταυτόχρονα βιώσιμο. Ο κ. Δοξιάδης συνομίλησε και απάντησε σε ερωτήσεις του δημοσιογράφου και συγγραφέα Θοδωρή Γεωργακόπουλου, μοιράστηκε ενδιαφέροντα στοιχεία από έργα που έχει υλοποιήσει με την ομάδα του σε ολόκληρη την Ευρώπη, λεπτομέρειες σχετικά με τη δημιουργική διαδικασία για τον σχεδιασμό και τη μελέτη του The Ellinikon Experience Park, καθώς και τη μελέτη φύτευσης και την αδειοδότηση του The Ellinikon Park, σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο Sasaki.

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις όσον αφορά το μέλλον της βιώσιμης ανάπτυξης και πώς τις αντιμετωπίζουμε

Ο κ. Δοξιάδης ξεκίνησε μιλώντας για τις μεγάλες προκλήσεις του κλίματος της Αθήνας, οι οποίες έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους και σταδιακά αυξάνονται.

«Πυρκαγιά, καύσωνας και πλημμύρα είναι προβλήματα που όσο περνούν τα χρόνια χειροτερεύουν. Σύμφωνα με τις προγνώσεις, στα επόμενα 20 χρόνια θα έχουμε μία όλο και αυξανόμενη έξαρση των πραγμάτων, μετά όμως υπάρχει περίπτωση να αλλάξει η Αθήνα ολόκληρη βιοκλιματική ζώνη και, τελικά, να μεταφερθεί βιοκλιματικά στη Βόρεια Αφρική.

»Η Αθήνα έχει από μόνη της κάποια πλεονεκτήματα. Ένα πυκνοδομημένο κέντρο είναι πλεονέκτημα. Τα φυτά έχουν τους λεγόμενους περιοριστικούς παράγοντες. Ένα φυτό θα μεγαλώσει, μέχρι να φτάσει να χτυπήσει σε έναν «τοίχο». Ο τοίχος αυτός στα βόρεια κλίματα είναι το κρύο. Στα ζεστά κλίματα είναι η ζέστη. Όσο αυτή αυξάνεται, τόσο τα φυτά μαζεύονται και μπορεί και να πεθάνουν. Έτσι λειτουργεί και η πόλη. Η Μεσογειακή πόλη έχει αναπτυχθεί σαν πυκνός ιστός γιατί προστατεύεται όχι τόσο από το κρύο, αλλά από τη ζέστη, μαζεύοντας τα κτίρια κοντά, δημιουργώντας βαθιές χαράδρες δρόμων και μπαλκονιών, που συνήθως, το καλοκαίρι είναι μέσα στη σκιά. Άρα η πυκνοδομημένη πόλη με τους στενούς δρόμους είναι, παραδόξως, ένα πλεονέκτημα. Επίσης, η Αθήνα είναι πάνω στη θάλασσα που γύρω της έχει πυκνούς (ορεινούς) όγκους, επομένως αυτό δημιουργεί ένα καλό μικροκλίμα με θαλάσσια αύρα.

»Σχεδόν το 30% του χώρου της Αθήνας είναι δημόσιος, και ας μην το βλέπουμε. Μικροπλατείες, δρόμοι, πεζοδρόμια. Ο μεγαλύτερος χώρος όμως είναι χώρος στάθμευσης. Ο κόσμος χρησιμοποιεί όλο και λιγότερο το ΙΧ , ωστόσο αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε εκατοστό χώρου να έχει και ένα παρκαρισμένο αυτοκίνητο. Φανταστείτε σε όλους αυτούς τους χώρους να φυτευόταν και ένα δέντρο» είπε ο κ. Δοξιάδης.

Τι είναι τελικά η βιωσιμοτητα;

Αναλύοντας με απλά λόγια τον όρο τον οποίο ακούμε ολοένα και περισσότερο στην καθημερινότητά και, στην προκειμένη περίπτωση, στην κατασκευή «πράσινων» πόλεων και κτιρίων που κάνουν συνεχώς την εμφάνισή τους, ο κ. Δοξιάδης εξήγησε ότι βιωσιμότητα είναι όταν «δεν σκέφτομαι τον εαυτό μου σήμερα, αλλά στον βαθύτερο χρόνο. Σκέφτομαι τον εαυτό μου και τα παιδιά μου σε 30 χρόνια. Στην πραγματικότητα, σημαίνει να κάνεις και να φτιάχνεις πράγματα σκεπτόμενος το μέλλον, σαν να πρόκειται να τα ζήσεις ο ίδιος. Αυτό είναι η βιωσιμότητα».

Η πράσινη – κυριολεκτικά και μεταφορικά – φιλοσοφία του Ελληνικού

Πώς μπορεί το κατασκευαστικό έργο του Ελληνικού να πάει χέρι – χέρι με τη βιωσιμότητα; Σύμφωνα με τον κ. Δοξιάδη, κατά τη δημιουργία του συνολικού project έχουμε το μοντέλο της διάσπαρτης δόμησης με πολύ πράσινο και τη λογική της επαναχρησιμοποίησης υλικών που ήδη υπάρχουν στον χώρο.

«Τα προϊόντα εκσκαφών και κατεδαφίσεων στο Ελληνικό ξαναχρησιμοποιούνται κυρίως μέσα στον ίδιο τον χώρο. Παρότι είναι έργο που θα μπορούσες να βλέπεις 3.000 φορτηγά κάθε μέρα να φεύγουν και να πετάνε υλικό κάπου αλλού, αυτό δεν υπάρχει. Αντίθετα, τα υλικά ξαναχρησιμοποιούνται. Στο Ελληνικό υπάρχουν “παράδοξα” και αντιφάσεις. Φτιάχνεται κάτι τελείως καινούργιο, χρησιμοποιώντας κατά το δυνατόν αυτό που ήδη υπάρχει.

»Αυτό που κάνουμε στην πραγματικότητα ειναι να μειώνουμε όσο το δυνατόν τις αλλαγές και τις παρεμβάσεις στον χώρο, και να διατηρούμε υλικά που ήδη υπάρχουν, που με την κατάλληλη επεξεργασία τα φέρνουμε σε αυτό που θέλουμε σήμερα και ουσιαστικά τα ανακυκλώνουμε».

Στόχος του masterplan είναι, σύμφωνα με τον γνωστό αρχιτέκτονα, να βγαίνει κανείς μέχρι τον δημόσιο δρόμο και να υπάρχει η αίσθηση ότι φύση, κτίρια και τοπίο είναι ένα.

«Για παράδειγμα, κάνουμε 50 δείγματα, όπου μελετάμε όχι απλά τι φυτά υπάρχουν, αλλά πώς αυτά διατάσσονται στον χώρο. Μελετάμε πώς συμπεριφέρεται εκεί η φύση, ώστε, όταν φτιάξουμε το καινούργιο, να ακολουθήσουμε αυτούς τους κανόνες, χρησιμοποιώντας κατά το δυνατόν τα ιθαγενή φυτά, τα οποία πολλαπλασιάζονται, και παράλληλα, να δημιουργήσουμε ένα τουριστικό προϊόν, για το οποίο ωστόσο έχουμε κάνει τη λιγότερη δυνατή παρέμβαση.

»Για τους στόχους αυτούς αναπτύσσουμε ειδικές τεχνικές για τα μονοπάτια, πώς θα γίνουν από τοπικό χώμα και προστατεύοντας διάφορα πράγματα, όπως οι λειχήνες. Εχουμε μαζέψει περίπου 2.000 λειχήνες, από περιοχές όπου γίνεται εκσκαφή για να τους βάλουμε ξανά στη θέση τους. Έχουμε καθαρίσει τα 1.000 βόρεια στρέμματα, ώστε να ξαναγεννηθεί η φύση, ενώ ταυτόχρονα έχουμε ετοιμάσει τα δείγματά μας. Κρατάμε τον παλιό δρόμο και, πού και πού, ακόμη και την παλιά σπασμένη άσφαλτο, την κάνουμε καλντερίμι. Κρατάμε τα δέντρα που βρήκαμε, μεταφυτεύουμε ελιές του Ολυμπιακού άξονα του Ελληνικού τις οποίες φέραμε. Κρατάμε τα παλιά χόρτα, βάζουμε καινούργια φυτά, όλα του τοπικού συστήματος».

Tο παράδειγμα του Riviera Tower, του πράσινου ουρανοξύστη

Ένα από τα εμβληματικά έργα του μεγάλου project του Ελληνικού είναι αδιαμφισβήτητα ο Πύργος Κατοικιών, ο πράσινος ουρανοξύστης, γνωστός ως Riviera Tower.  Ο κ. Δοξιάδης ανέφερε ότι «η περιοχή του Ελληνικού βρίσκεται μεταξύ βουνού και θάλασσας, επομένως ανάλογα με το σημείο, το κλίμα διαφοροποιείται. Αντίστοιχα και στον Riviera Tower, τον πρώτο πράσινο ουρανοξύστη στη χώρα μας, το υψόμετρο αλλά και ο προσανατολισμός της κάθε πλευράς του επηρεάζει το μικροκλίμα. Συνεπώς έχει πραγματοποιηθεί εκτεταμένη μελέτη για να επιλεχθούν τα φυτά που θα ευδοκιμήσουν σε κάθε σημείο του πράσινου πύργου. Ο Πύργος έχει στηθεί πάνω σε μία βάση που πρέπει να γίνει μέρος ενός τοπίου που “ρέει”. Μία μεγάλη κίνηση προς τη θάλασσα, εξυπηρετώντας τις πολλές και διάφορες χρήσεις. Σκληρές κατασκευές, τοίχοι αντιστήριξης, φυτά, δέντρα, επιφάνειες, όλα αυτά βοηθούν σε αυτό.

»Σε επίπεδο φυτών, θέλουμε να “μιλήσουμε” για τη μετάβαση από το βουνό στη θάλασσα, πώς θα διαλέξουμε φυτά τα οποία είναι βιώσιμα σήμερα και στο μέλλον, εικόνες που ξεκινούν από το λίγο πιο αυστηρό και βουνίσιο και πάνε σταδιακά στο πιο Μεσογειακό και, τελικά, στο πιο θαλασσινό τοπίο, υλικά τα οποία “μιλούν” για την κλασική σχέση μεταξύ πέτρας και φυτού που βλέπουμε σε όλα τα ελληνικά τοπία».

Το Ellinikon Experience Park

Το καινουργιο πάρκο θα έχει, όπως  έχει ανακοινωθεί, έντονο πράσινο και το ερώτημα είναι πώς θα αντέξει σε 30 χρόνια, όταν οι κλιματικές συνθήκες θα είναι πολύ διαφορετικές; «Προβλέποντας ότι τα φυτά που τοποθετούνται θα είναι αυτά που θα αντέχουν στις ήδη υπάρχουσες συνθήκες, αλλά και στο γεγονός ότι το κλίμα δυσκολεύει. Τα φυτά πρέπει να είναι χαρούμενα. Ένα χαρούμενο φυτό είναι αυτό που φυτεύεται και ζει σε συνθήκες που του αρέσει να βρίσκεται. Με καλό χώμα και σωστή βιοκλιματική ισορροπία. Με νερό και θερμοκρασία που του ταιριάζει. Αυτά, από την άλλη, θα δημιουργήσουν ένα μικροκλίμα, δημιουργώντας νέες συνθήκες για τον εαυτό τους, αλλά και για το γύρω κλίμα», εξήγησε ο κ. Δοξιάδης.

Από εκεί και έπειτα, στο The Ellinikon Experience Park και κατ’ επέκταση το Μητροπολιτικό Πάρκο του Ελληνικού υλοποιείται, όπως αναφέρθηκε ήδη, η αρχή των τριών R: Reduce, Reuse, Recycle. Μειωμένες παρεμβάσεις στον χώρο, όπου διατηρείται το παλιό μπετό που προϋπήρχε στις εγκαταστάσεις του παλιού αεροδρομίου, το οποίο επαναχρησιμοποιείται ανακυκλώνοντας κομμάτια του για τις δομές του νέου πάρκου όπως παγκάκια, πεζούλια κ.α..

Συνολικά, σύμφωνα με τον ίδιο, και, όπως εφαρμόζεται κατά την κατασκευή των διαφόρων αναπτύξεων του Ελληνικού, η τελική ισορροπία είναι μια ισορροπία στην οποία «μπαίνουν» όλοι οι παράγοντες: ο εμπορικός, ο λειτουργικός, ο οικολογικός και ο αισθητικός.

Παρακολουθήστε ολόκληρη τη συζήτηση του Θωμά Δοξιάδη και του Θοδωρή Γεωργακόπουλου, με τίτλο «Επιχειρηματικότητα & Βιωσιμότητα. Αντίθεση ή Συμβίωση;»: