Τι είναι τα βιοκλιματικά κτίρια και ποιοι τα χτίζουν στα νότια προάστια

Δημόσια κτίρια, οικιστικές επενδύσεις, εμπορικά κέντρα: Τα νότια προάστια πλέον διαθέτουν αρκετά -ολοκληρωμένα ή σε εξέλιξη- «βιοκλιματικά κτίρια». Τι ακριβώς σημαίνει όμως ο όρος «βιοκλιματικός» στον αρχιτεκτονικό και κατασκευαστικό κλάδο, ποιες είναι οι βασικές αρχές του και ποια είναι τα πλέον εμβληματικά τέτοια projects στην περιοχή;

• 25/05/2024
• Κείμενο: Γεωργία Περιμένη

Οικιστικές και μη επενδύσεις όλο και πληθαίνουν στα νότια προάστια και, οι περισσότερες κρατούν ως «σημαία» τους τη φιλικότητα προς το περιβάλλον, τις αρχές της βιωσιμότητας και της εξοικονόμησης ενέργειας, σε μία περίοδο όπου η κλιματική κρίση δείχνει τα δόντια της σε εγχώριο και παγκόσμιο επίπεδο. Ο όρος «βιοκλιματικά κτίρια» έχει πια μπει στο λεξιλόγιό μας, ακόμα κι αν πολλοί δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη σημασία του.

Ο όρος βιοκλιματικός αφορά τον σχεδιασμό των κτιρίων, ο οποίος δημιουργείται λαμβάνοντας υπόψιν, όπως φανερώνει και η λέξη, το κλίμα κάθε περιοχής και στοχεύει στην εξασφάλιση των απαραίτητων εσωκλιματικών συνθηκών (θερμική και οπτική άνεση, ποιότητα αέρα). Με βάση τη συγκεκριμένη φιλοσοφία, αυτό βέβαια πρέπει να επιτυγχάνεται με την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, αξιοποιώντας τις διαθέσιμες ανανεώσιμες πηγές, δηλαδή τον ήλιο, τον αέρα/άνεμο, το νερό και τέλος, το έδαφος.

Ταυτόχρονα, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός παρέχει οφέλη και στους ενοίκους των κτιρίων αυτού του τύπου, εκτός βέβαια από το περιβάλλον, καθώς συνεισφέρει στην εξοικονόμηση ενέργειας -και άρα χαμηλότερου κόστους- για τη θέρμανση, την ψύξη και το φωτισμό των κτιρίων.

Το ζητούμενο στον βιοκλιματικό σχεδιασμό είναι η ανέγερση κτιρίων, όπως είναι για παράδειγμα οι βιομηχανικές μονάδες, τα κτίρια γραφείων, τα κτίρια κατοικιών, σχεδιασμένων έτσι ώστε αφενός να καλύπτονται πλήρως οι ενεργειακές τους ανάγκες και αφετέρου στο ετήσιο ισοζύγιο να είναι μηδενική η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με εκπομπές βλαβερών για το περιβάλλον αερίων.

Η γενικότερη αρχή του βιοκλιματικού σχεδιασμού θέτει ως βάση ότι η Νότια πλευρά του κτιρίου πρέπει να χρησιμοποιείται για παθητική ηλιακή θέρμανση, ενώ αντίθετα η Βόρεια για προστασία από τους ανέμους και ανάσχεση της θερμότητας. Ειδικότερα, οι βασικές αρχές του Βιοκλιματικού Σχεδιασμού σχετίζονται με την αρχιτεκτονική δομή και τον προσανατολισμό του κτιρίου καθώς και με τον περιβάλλοντα χώρο.

Το concept των βιοκλιματικών κτιρίων έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και μερικά χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο, με κατασκευαστικές εταιρείες, όπως η Green Properties, και αρχιτεκτονικά γραφεία, όπως το Miller Hull Partnership, να επικεντρώνονται στα βιοκλιματικά και φιλικά προς το περιβάλλον σπίτια.

Στα νότια προάστια, εντοπίζουμε ήδη πολυάριθμα βιοκλιματικά κτίρια, είτε αυτά αφορούν τον οικιστικό τομέα, είτε τον εμπορικό κλάδο, ακόμη και δημόσια κτιριακά έργα. Άλλα έχουν παραδοθεί και τεθεί σε λειτουργία, άλλα βρίσκονται υπό κατασκευή και άλλα βρίσκονται στα σκαριά, ενώ τα περισσότερα, αν όχι όλα, διαθέτουν ήδη από τα «μπετά» τη σχετική πιστοποίηση LEED.

Για να εξηγήσουμε, η πιστοποίηση LEED BD+C (Building Design and Construction) είναι μια διεθνής βεβαίωση ότι αυτό διαθέτει  «εξαιρετική περιβαλλοντική απόδοση». Βασικοί παράγοντες που την εξασφαλίζουν είναι η βελτίωση της εξοικονόμηση ενέργειας σε μια εγκατάσταση, η μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που προέρχονται από ένα κτίριο, η σωστή διαχείριση των αποβλήτων και η χρήση πράσινων υλικών κατά την κατασκευή.

Ας δούμε κάποιες από τις πιο εμβληματικές κατασκευές τέτοιου τύπου στα νότια προάστια.

Ελληνικό: Μία ολόκληρη βιοκλιματική πόλη στα νότια

Ομολογουμένως, τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια εντοπίζονται στο mega project του Ελληνικού. Ήδη μάλιστα πολύ πριν ξεκινήσει να τρέχει το έργο, από τις πρώτες ανακοινώσεις της Lamda Development, η εταιρία είχε τονίσει επανειλημμένα, τον πράσινο χαρακτήρα τους. Πρώτο – και πάντα βιοκλιματικό κτίριο – το οποίο πήρε σάρκα και οστά, ήταν βέβαια το κτίριο για ΑμεΑ. Στο κτίριο στεγάζονται τα τέσσερα σωματεία ΑμεΑ «Αμυμώνη», «Ερμής», «Νίκη – Victor Artant», «Σύλλογος Ατόμων με Σκλήρυνση κατά Πλάκας». Το κτίριο έχει συνολική δόμηση 11.500 τ.μ., σε οικόπεδο 7.400 τ.μ. και παραδόθηκε στον νέο του ιδιοκτήτη, τον Δήμο Ελληνικού Αργυρούπολης και βέβαια, ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά του βιοκλιματικού σχεδιασμού. Το πρωτοποριακό συγκρότημα είναι σχεδιασμένο με βάση τα πρότυπα για την αειφόρο ανάπτυξη ενώ περιβάλλεται από κήπο στον οποίο με 12.000 φυτά, θάμνοι και λουλούδια της ελληνικής φύσης, καθώς και 142 δέντρα.

Στην ίδια φιλοσοφία κινούνται και όλες οι υπόλοιπες αναπτύξεις του Ελληνικού, οικιστικές και εμπορικές. Μεγάλος πρωταγωνιστής και στο κεφάλαιο «βιοκλιματικός σχεδιασμός» είναι ο Πύργος των Κατοικιών, Marina Tower (πρώην Riviera Tower), ή αλλιώς ο πράσινος ουρανοξύστης, που εφαρμόζει τις βέλτιστες περιβαλλοντικές πρακτικές και τα πλέον σύγχρονα διεθνώς πρωτόκολλα ασφάλειας. Ακόμη περισσότερο, στα μπαλκόνια του θα τοποθετηθούν ειδικά συστήματα συλλογής όμβριων υδάτων για την αξιοποίηση του νερού, υπάρχει πρόβλεψη στον σχεδιασμό για την ελαχιστοποίηση του αποτυπώματος άνθρακα, ενώ σύμφωνα με τις μελέτες των σχεδίων ο εξοπλισμός του κτιρίου θα εξασφαλίζει 35% λιγότερη κατανάλωση ενέργειας συνολικά. Να θυμίσουμε ότι οι εργασίες ανέγερσης του Marina Tower βρίσκονται σε εξέλιξη.

Με βάση τη βιοκλιματική λογική έχουν σχεδιαστεί και αναμένεται να υλοποιηθούν και τα εμπορικά κέντρα της επένδυσης, όπως το χαρακτηριστικό Riviera Galleria, το συγκρότημα κτιρίων συνολικής έκτασης ανωδομής 23.000 τ.μ. με 19.000 τ.μ., το οποίο φέρει την υπογραφή του διεθνούς φήμης Ιάπωνα αρχιτέκτονα, Kengo Kuma. Το εμπορικό κέντρο μάλιστα σχεδιάστηκε ώστε να βρίσκεται σε πλήρη σύμπνοια με την ακτογραμμή της Αττικής, τον αστικό ιστό της πόλης και τη βλάστηση του πάρκου.

Σχεδιασμένο από το αρχιτεκτονικό γραφείο AEDAS, σε αυτή τη λογική κινείται και το εμπορικό Vouliagmenis Mall, το οποίο όπως έχει αναφέρει η Lamda Development, θα είναι το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο στη νότια Ευρώπη, 1,5 φορά μεγαλύτερο του The Mall Athens, με 280 καταστήματα, ενώ υπολογίζεται ότι θα υποδεχτεί 17 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Όσον αφορά τον πράσινο χαρακτήρα του, μεταξύ άλλων το Vouliagmenis Mall θα διαθέτει 4.500 φωτοβολταϊκά πάνελ που θα εκτείνονται σε συνολική επιφάνεια 11.600 τ.μ..

Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ήταν ένα από τα πρώτα βιοκλιματικά κτίρια που έκαναν την εμφάνισή τους στα νότια προάστια, σχεδιασμένο από το γραφείο Renzo Piano Building Workshop, με ευδιάκριτο τον «πράσινο» χαρακτήρα του. Να θυμίσουμε ότι το 2016, το Αμερικανικό Συμβούλιο Πρασίνων Κτιρίων (U.S. Green Building Council – USGBC) ανακοίνωσε ότι το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) κατέκτησε την πλατινένια Πιστοποίηση LEED ως πράσινο κτίριο. Μάλιστα, η πιστοποίηση του ΚΠΙΣΝ αποτελεί την πρώτη διάκριση αυτού του είδους για πολιτιστικό έργο τέτοιας κλίμακας στην Ελλάδα και την Ευρώπη.

Ο Πύργος του Πειραιά

Ο – ολοκληρωμένος πια – Πύργος του Πειραιά, είναι ο πρώτος «πράσινος» πύργος στην Ελλάδα, ενώ φέρει  πιστοποίηση με την ανώτερη βαθμίδα Platinum κατά το διεθνές σύστημα αξιολόγησης αειφόρων κτιρίων, LEED. Παράλληλα πιστοποιείται ως κτίριο WELL, αναφορικά με την ευεξία και τις καλές συνθήκες εργασίας των χρηστών.

Ο Πύργος Πειραιά έχει συνολικό ύψος 880 μέτρα και συνολική δομημένη επιφάνεια 34.600 τετραγωνικά μέτρα, σε οικόπεδο 3.842 τ.μ. εκ των οποίων τα 6.700 τ.μ. αντιστοιχούν σε χώρους λιανικής πώλησης, τα 800 τ.μ. σε χώρο εστίασης – εξαιρουμένου του εξωτερικού χώρου – και τα 19.250 τ.μ. σε χώρους γραφείων. Το έργο ανέλαβε ως σύμβουλος ανάπτυξης η Dimand, με φορέα υλοποίησης την Piraeus Tower, εταιρία που αποτελεί κοινοπραξία των Dimand, EBRD και Prodea Investments. Τις κατασκευαστικές εργασίες υλοποίησε η Τέρνα, εταιρία του ομίλου ΓΕΚ Tέρνα, ενώ Lead Architect είναι η Betaplan, Façade Architect – Common Areas Architect η PILA και Retail Architect η Aspa KST. Να σημειώσουμε στο σημείο αυτό ότι για τις 16 Μαΐου είναι προγραμματισμένο το άνοιγμα των καταστημάτων Zara και Zara Home στον Πύργο. Πρόκειται μάλιστα για το μεγαλύτερο κατάστημα Zara στον κόσμο, με συνολική έκταση 6.000 τ.μ.. Ακόμη, η εταιρία παροχής συμβουλευτικών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, Dialectica, εδρεύει ήδη στο ισόγειο του Πύργου, ενώ εντός του ερχόμενου Ιουνίου θα έχουν πάρει τη θέση τους όλοι οι νέοι μισθωτές του κτιρίου.

Σε κοινή γραμμή πλεύσης, αναφορικά με την περιοχή του Πειραιά, βρίσκεται και η ανάπλαση των τριών οικοδομικών τετραγώνων στην περιοχή του Αγίου Διονυσίου στον Πειραιά τα προηγούμενα χρόνια. Η Dimand, έχοντας αποκτήσει τις παλιές εγκαταστάσεις της καπνοβιομηχανίας Παπαστράτος στον Πειραιά και συγκεκριμένα στον Άγιο Διονύσιο, προχώρησε αρχικά στην ανάπτυξη τριών κτιριακών συγκροτημάτων σε οικόπεδα με συνολική επιφάνεια 17.841 τ.μ. Έτσι, δημιούργησε συνολική στεγασμένη επιφάνεια 65.743 στα νέα κτίρια που παρουσίασε. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο κτίριο 3 στεγάζεται το πρώτο βιοκλιματικό πάρκινγκ στην Ελλάδα, το οποίο η Dimand πιστοποίησε με το διεθνές πρότυπο για χώρους στάθμευσης, Parskmart Bronze Certification.

Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και το νέο Δικαστικό Μέγαρο Πειραιά, το πρώτο πράσινο δημόσιο κτίριο της χώρας, Την επένδυση υλοποιεί και σε αυτή την περίπτωση η Dimand, ενώ το Δικαστικό Μέγαρο προορίζεται να πιστοποιηθεί κατά το πρότυπο LEED Gold. Τα κυρίως έργα αναμένεται να ξεκινήσουν το ερχόμενο καλοκαίρι και να ολοκληρωθούν το 2026.

Βιοκλιματικές πολυκατοικίες παίρνουν τη θέση τους στα νότια

Παράλληλα, μία σειρά από βιοκλιματικά οικιστικά κτίρια έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους στα νότια, με αρκετά ακόμη να βρίσκονται στα σκαριά. Ενδεικτικά, δυναμική παρουσία σε αυτά τα είδη κτιρίων σημειώνει ο όμιλος ΓΕΚ Τέρνα, καθώς εκτός από το έργο κατασκευής του ολοκληρωμένου συγκροτήματος φιλοξενίας και ψυχαγωγίας με καζίνο και ξενοδοχείο στο Ελληνικό (IRC), κατασκευάζει ένα σύγχρονο οικιστικό συγκρότημα στη λεωφόρο Ποσειδώνος 35-37 στη Γλυφάδα, σε οικόπεδο που συνορεύει με το Hotel Emmantina. Το έργο θα πιστοποιηθεί για τη βιωσιμότητά του κατά το διεθνές πρότυπο LEED.

Αντίστοιχα, με δυναμικότητα προχωρά στην κατασκευή ουκ ολίγων οικιστικών και μη project φιλικού προς το περιβάλλον χαρακτήρα, η κατασκευαστική εταιρία Ten Brinke. Όπως έχει ανακοινώσει η εταιρία, αναπτύσσει όλα τα νέα projects της εφαρμόζοντας τις προτάσεις από τα 17 σημεία βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ, ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των έργων της.

Ο πρώτος βιοκλιματικός παιδικός σταθμός της Βούλας

Σε διαδικασία υλοποίησης – αν και με αρκετές καθυστερήσεις, με φόντο τις διαμάχες μεταξύ δήμου και Περιφέρειας  βρίσκεται η δημιουργία του πρώτου βιοκλιματικού παιδικού σταθμού της Βούλας, που θα εφαρμόζει μια σειρά από καινοτόμες πράσινες πρακτικές.

Η αρχιτεκτονική μελέτη για τον παιδικό σταθμό έχει, όπως είπαμε, πραγματοποιηθεί. Μάλιστα το 2018 απέσπασε βραβείο Greek Green Award, στην τελετή απονομής στο πλαίσιο της 2ης Διεθνούς Έκθεσης Verde Tec, στην οποία οι διοργανωτές (η εκδοτική εταιρεία T-Press) βράβευσαν τις βέλτιστες πρακτικές φορέων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για το περιβάλλον και την αειφορία.

Η πρόταση για τον βιοκλιματικό παιδικό σταθμό φέρει την υπογραφή του Αρχιτεκτονικού Γραφείου «Athens Creative» (όπως και η ανάπλαση της Πλατείας Νυμφών στη Βουλιαγμένη). Ο σταθμός πρόκειται να ανεγερθεί στο γωνιακό -κενό αυτή τη στιγμή- οικόπεδο επί των οδών Αλεξάνδρας και Ηρακλειδών στη Βούλα, εφαρμόζοντας μια σειρά από καινοτόμες “πράσινες” πρακτικές. Ο νέος Παιδικός Σταθμός της Βούλας είναι ένα έργο ύψους 2.063.360 ευρώ και πρόκειται για ένα βιοκλιματικό κτίριο με πλήρη ενεργειακή αυτονομία, μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα και με συστήματα περισυλλογής, φιλτραρίσματος και κατανάλωσης του βρόχινου νερού.

Όσον αφορά στις τελευταίες εξελίξεις, δήμος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης και BM Urban συνυπέγραψαν το μεταξύ τους συμφωνητικό για την ανέγερση νέου βιοκλιματικού παιδικού σταθμού στη Βούλα. Ο αρχικός προϋπολογισμός του έργου ανερχόταν στο ποσό των 2,1 εκατομμυρίων ευρώ (με τον ΦΠΑ), ωστόσο η εταιρία προσέφερε στον δήμο έκπτωση 7,04% και έτσι επετεύχθη η κατακύρωση του συμβολαίου. Σημειώνεται ότι η εταιρία οφείλει να αποπερατώσει τις απαιτούμενες εργασίες μέσα σε 18 μήνες.

Το Δημοτικό Εμπορικό Κέντρο της Αργυρούπολης

Σε εξέλιξη βρίσκονται οι εργασίες για την ανακατασκευή του εμπορικού κέντρου του Δήμου Ελληνικού – Αργυρούπολης, επί της οδού Ιμέρας, στον παράδρομο της λεωφόρου Βουλιαγμένης και  στο ύψος του σήματος της Ολυμπιακής Αεροπορίας.

Το εμπορικό κέντρο της πόλης που χτίστηκε το 1986 και φιλοξενούσε καταστήματα και χώρους γραφείων, παρέμενε εγκαταλελειμμένο για καιρό, καθώς παρουσίαζε διάφορα προβλήματα ως προς τη συντήρησή του, ωστόσο θα πάρει νέα πνοή μέσα από μια σύγχρονη, βιοκλιματική εγκατάσταση που δε θα θυμίζει σε τίποτα το παλιό κτίριο και θα εφαρμόζει τις πρακτικές της πράσινης φιλοσοφίας, ενώ ο περιβάλλοντας χώρος θα καλυφθεί από φυτεύσεις και θα περιλαμβάνει χώρο στάθμευσης. Τις κατασκευαστικές εργασίες υλοποιεί η εταιρία DKG Development, ενώ τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό πραγματοποίησε το γραφείο του Δημήτρη Θωμόπουλου. Το έργο έχει συνολικό προϋπολογισμό 2 εκατ. ευρώ.

Σημειώνεται ότι το Δημοτικό Εμπορικό Κέντρο της Αργυρούπολης θα συνεχίζει να στεγάζει το Γ’ ΚΑΠΗ, το ΚΕΠ, τον Φορέα Διαχείρισης Ελληνικού και άλλα γραφεία, καθώς ο δήμος πρόκειται να το μισθώσει σε διάφορες εταιρίες, αυξάνοντας έτσι τα έσοδά του.

Το 7ο Γυμνάσιο της Γλυφάδας

Μια ελαφριά κατασκευή, είναι βιοκλιματική και ενσωματωμένη στον περιβάλλοντα χώρο θα αποτελεί, σύμφωνα με τον δήμο Γλυφάδας το νέο κτίριο που θα στεγάσει το 7ο Γυμνάσιο Γλυφάδας, αν και, πρόκειται για μία αρκετά περιπετειώδη ανάπτυξη που έχει βρεθεί στο «στόχαστρο» διαφόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών και καθυστερήσεων.

Το νέο κτιριακό συγκρότημα θα ικανοποιεί πλήρως τις απαιτήσεις λειτουργίας ενός νέου σύγχρονου Γυμνασίου, με τις προδιαγραφές που ορίζονται στα κτιριολογικά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας, με βάση αισθητικά κριτήρια του συγκεκριμένου τοπίου, κριτήρια χρήσης, ασφάλειας, κόστους, περιβαλλοντικών όρων και βιωσιμότητας. Το κτιριακό συγκρότημα θα κατασκευαστεί σε έκταση στη Β’ Ζώνη του Υμηττού που έχει εξασφαλίσει ο δήμος Γλυφάδας από τις Κτιριακές Υποδομές ΑΕ, δηλαδή τον πρώην Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων. Ο προϋπολογισμός ανέρχεται στα 3,5 εκατ. ευρώ.

Ως τελευταία εξέλιξη, ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Θόδωρος Λιβάνιος ανταποκρινόμενος θετικά σε αίτημα του δημάρχου Γιώργου Παπανικολάου, άναψε το πράσινο φως για την κατασκευή.