Οι 200 της Καισαριάνης: Η τραγική ιστορία πίσω από το «Τελευταίο Σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη
Οι Ναζί, ο ηρωικός διερμηνέας Ναπολέων Σουκατζίδης και η ομαδική εκτέλεση των 200 αιχμαλώτων του Χαϊδαρίου στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής: Μια ακόμα φρικτή ιστορία από τη γερμανική Κατοχή.
- 25/10/2021
Το βράδυ της Κυριακής μάς βρήκε καθηλωμένους στους τηλεοπτικούς μας δέκτες, παρακολουθώντας (κάποιοι για δεύτερη φορά) το «Τελευταίο Σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη, μια ταινία βασισμένη στα τραγικά γεγονότα της Πρωτομαγιάς του 1944, μιας από τις πλέον αιματοβαμμένες σελίδες της γερμανικής κατοχής και της ελληνικής αντίστασης κατά των Ναζί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήταν 1η Μαΐου του 1944 όταν οι κατοχικές αρχές, επικαλούμενες λόγους αντιποίνων για τον θάνατο ενός Γερμανού Στρατηγού και τριών αξιωματικών στους Μολάους Λακωνίας, στις 27 Απριλίου του 1944, εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 Έλληνες που βρίσκονταν αιχμάλωτοι στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν πολιτικοί κρατούμενοι της Δικτατορίας Μεταξά, που από τον Φεβρουάριο του 1937 συγκέντρωνε κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές κατά της δικτατορίας στο φρούριο της Ακροναυπλίας, στις φυλακές της Κέρκυρας και σε μικρά νησιά του Αιγαίου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι κρατούμενοι παραδόθηκαν με πρωτόκολλο από τις μεταξικές αρχές στους Γερμανούς κατακτητές. Κάποιοι εκτελέστηκαν, ενώ πολλοί κατέληξαν αιχμάλωτοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου.
Η μέρα της εκτέλεσης στην Καισαριανή και ο ηρωισμός του Ναπολέοντα Σουκατζίδη
Στις 27 Απριλίου του 1944, διμοιρία του ΕΛΑΣ επιτέθηκε κατά του διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών και υποστράτηγου της ναζιστικής Γερμανίας Φράντς Κρεχ στην περιοχή των Μολάων Λακωνίας, σκοτώνοντας τον ίδιο και τα μέλη της συνοδείας του. Στις 30 Απριλίου, οι κατοχικές αρχές ανακοίνωσαν τα φρικτά αντίποινα στην πρώτη σελίδα του αθηναϊκού Τύπου:
Εις τας 27-4-44 εφόνευσαν Κομμουνισταί αντάρται κατόπιν υπούλου επιθέσεως παρά τούς Μολάους έναν Γερμανόν στρατηγόν και τρεις εκ των συνοδών του. Κατά την επίθεσιν ταύτην ετραυματίσθησαν αρκετοί Γερμανοί στρατιώται.
Ως αντίποινα απεφασίσθη:
1) Η εκτέλεσις 200 Κομμουνιστών την ημέραν της 1-5-1944.
2) Η εκτέλεσις όλων των ανδρών, οι οποίοι θα ανευρεθούν υπό των γερμανικών στρατιωτικών τμημάτων επί της οδού Μολάων – Σπάρτης, εκτός της περιοχής των χωρίων.
Ως αντίποινα διά το έγκλημα τούτο εξετέλεσαν τα ελληνικά εθελοντικά σώματα 100 Κομμουνιστάς ιδία πρωτοβουλεία.
Ο ελληνικός λαός πρέπει επί τέλους να εννοήση, ότι δεν αρκεί απλώς να κατακρίνουν οι ορθώς σκεπτόμενοι κύκλοι τα εγκλήματα των ανταρτών, αλλ’ ότι είναι ανάγκη διά της στάσεως των και δια της πράξεως να αντιταχθούν εις την μειονότητα των εγκληματιών ανταρτών.
Η εκφώνηση των ονομάτων των προς εκτέλεση αιχμαλώτων του Χαϊδαρίου έγινε σε πενηντάδες στην πρωινή αναφορά της 1η Μαϊου 1944. Από τις μαρτυρίες που υπάρχουν, 71ο ακούστηκε το όνομα του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, του διερμηνέα του στρατοπέδου, που ξεχώρισε στην ιστορία και όχι άδικα, καθώς σε εκείνον οι Ναζί έκαναν την πρόταση να σωθεί αν δεχόταν να πάει στη θέση του κάποιος άλλος. Εκείνος αρνήθηκε, λέγοντας πως θα δεχόταν να του χαριστεί η ζωή μόνο αν δεν πήγαινε κάποιος άλλος στη θέση του για εκτέλεση. Οι Γερμανοί δεν δέχθηκαν και έτσι οδηγήθηκε μαζί με τους συντρόφους του στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Οι 200 μελλοθάνατοι μεταφέρθηκαν εν τέλει στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής το πρωί της Πρωτομαγιάς. Εκεί τους χώρισαν και τους εκτέλεσαν με οπλοπολυβόλα κατά εικοσάδες. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που είδαν το φως της δημοσιότητας στη συνέχεια, στην τελευταία εικοσάδα έβαλαν τον Σουκατζίδη, παρότι ήταν ο αριθμός 71, για να μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν ως μεταφραστή. Ο ίδιος, κατ’ εντολήν του επικεφαλής των Γερμανών, είχε την υποχρέωση να ρωτά τους υπό εκτέλεση συντρόφους του αν έχουν κάτι να πουν πριν το τέλος τους. Η ιαχή που κυριάρχησε πριν πάρουν τον «λόγο» τα πολυβόλα ήταν: «Ζήτω η Ελλάδα. Ζήτω η λευτεριά!».
Πριν φτάσουν στο απόσπασμα, κατά τη μεταφορά τους στο Σκοπευτήριο, πολλοί από τους μελλοθάνατους έγραψαν μερικές λέξεις στα αγαπημένα τους πρόσωπα και πέταξαν τα σημειώματα στους δρόμους της Αθήνας. «Οταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά, δεν πεθαίνει ποτές», έγραψε ο Μήτσος Ρεμπούτσικας. Κι ο Νίκος Μαριακάκης συμπλήρωσε: «Καλύτερα να πεθαίνει κανείς στον αγώνα για τη λευτεριά, παρά να ζει σκλάβος». Ο Κώστας Τσίρκας με ξεχωριστό τρόπο σημείωσε: «Πρωτομαγιά. Γεια σας. Ολοι πάμε στη μάχη».
Τα πτώματα των εκτελεσμέων μετέφεραν κάθε φορά στα φορτηγά των Γερμανών οι επόμενοι 20 που επρόκειτο να εκτελεστούν. Τη μέρα της εκτέλεσης, οι καμπάνες της εκκλησίας στην Καισαριανή χτυπούσαν πένθιμα.
Ποιος ήταν ο Ναπολέων Σουκατζίδης
Ο Ναπολέων Σουκατζίδης γεννήθηκε στην Προύσα το 1909. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Κρήτη, στην περιοχή του Αρκαλοχωρίου (στον νομό Ηρακλείου). Ο Σουκατζίδης τελείωσε τη Μέση Εμπορική Σχολή στο Ηράκλειο και εργαζόταν ως λογιστής. Γνώριζε καλά την αγγλική, τη ρωσική, τη γερμανική, τη γαλλική και την τουρκική γλώσσα, ενώ είχε και συγγραφικό έργο. Ήταν στέλεχος του ΚΚΕ, με σημαντική συνδικαλιστική δράση, ως πρόεδρος των Εμποροϋπαλλήλων Ηρακλείου. Μετά την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά, συνελήφθη και εξορίστηκε στον Άη Στράτη. Από εκεί μεταφέρθηκε τον Απρίλιο του 1937 στις φυλακές της Ακροναυπλίας, όπου παρέμεινε μέχρι τον Απρίλιο του 1941, οπότε παραδόθηκε από την κατοχική κυβέρνηση στους Γερμανούς κατακτητές. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, μετήχθη διαδοχικά στις φυλακές των Τρικάλων, της Λάρισας και τελικά, τον Σεπτέμβριο του 1943, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου. Στο Χαϊδάρι, επειδή γνώριζε γερμανικά, εκτελούσε χρέη διερμηνέα. Από τη θέση αυτή, προσπαθούσε να βοηθά με κάθε δυνατό τρόπο τους συγκρατούμενούς του.
Στον Δήμο Καισαριανής, πίσω από το Σκοπευτήριο όπου ο ίδιος και οι άλλοι 199 του Χαϊδαρίου εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά του ’44, υπάρχει δρόμος με το όνομά του.