Σταμάτης Κούρκουλος – Αρδίτης: Ο 25χρονος γκραν μετρ μας ξετυλίγει τον εντυπωσιακό κόσμο του σκακιού
Ο τίτλος του γκραν μετρ στα 25 του χρόνια, η ανδροκρατία στο σκάκι, η σειρά Queen’s Gambit και όσα μάθαμε για τον εντυπωσιακό κόσμο του αθλήματος που όλοι οι υπόλοιποι αποκαλούμε «παιχνίδι», από τον Σταμάτη Κούρκουλο - Αρδίτη, τον Καλλιθεάτη που βγήκε τέταρτος στην Ευρώπη.
- 12/06/2023
Ξεκίνησε την ενασχόλησή του με το σκάκι λίγο πριν τα 5 του χρόνια, μετά από παρότρυνση των γονιών του, οι οποίοι ήταν και οι δυο ερασιτέχνες σκακιστές. Τους παρακολουθούσε και τους παρακαλούσε, όπως θυμάται να του μάθουν κάθε κίνηση, κάθε ικανότητα που έχει καθένα από τα εντυπωσιακά, όπως τα έβλεπε μέσα από την παιδική του ματιά, πιόνια. Ο Σταμάτης ένιωθε ότι μέσα από τα μαύρα και τα λευκά τετράγωνα ανοίγεται μπροστά του ένας ολόκληρος κόσμος.
Οι γονείς του περίμεναν να ξεκινήσει το σχολείο και μετά του επέτρεψαν να γραφτεί στον Σκακιστικό Όμιλο Καλλιθέας, στη γειτονιά στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε. Και κάπως έτσι, πέρασαν 20 χρόνια συναρπαστικής σκακιστικής πορείας, αμέτρητων ωρών προπόνησης, μελέτης και αγώνων.
Ο Σταμάτης Κούρκουλος συμμετείχε πρόσφατα στο Πανευρωπαϊκό Ατομικό Πρωτάθλημα στη Σερβία. Συγκέντρωσε οκτώ βαθμούς σε 11 αγώνες, σημείωσε απόδοση 2743 και κατέλαβε την τέταρτη θέση στους αγώνες παρότι ξεκίνησε από το νούμερο 101 της αρχικής κατάταξης. Άφησε πίσω του φημισμένους σκακιστές όπως οι πρώην διεκδικητές του παγκόσμιου τίτλου Boris Gelfand, Vasyl Ivanchuk και Ruslan Ponomariov και κέρδισε τον τίτλο του γκρανμετρ και την πρόκριση στο παγκόσμιο κύπελο της FIDE.
Για όλους εμάς τους «κοινούς θνητούς», να εξηγήσουμε ότι ο τίτλος του διεθνούς γκρανμετρ απονέμεται σε σκακιστές παγκοσμίου κλάσεως από την Διεθνή Σκακιστική Ομοσπονδία (FIDE). Πέρα από τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, ο γκρανμετρ είναι ο μεγαλύτερος τίτλος στην σκακιστική κατάταξη τον οποίο μπορεί να αποκτήσει ένας σκακιστής. Πρόκειται για τίτλο που ισχύει εφ’ όρου ζωής.
Μιλήσαμε με τον Σταμάτη για αυτή του την εμπειρία και λύσαμε πολλές από τις απορίες μας για τον ανεξερεύνητο, μα τόσο ενδιαφέροντα, κόσμο του σκακιού.
Υπάρχει ιδανική ηλικία για να ξεκινήσει ένα παιδί την ενασχόλησή του με το σκάκι; Αν ναι, ποια είναι αυτή;
Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει κάποια σωστή ηλικία για να μάθει κανείς σκάκι. Το βασικό είναι να παρουσιαστεί το άθλημα στο παιδί με τον κατάλληλο τρόπο, δηλαδή ως ένα παιχνίδι, γιατί αυτό είναι τελικά, και όχι σαν κάτι περίπλοκο, ώστε να το αγαπήσει. Όλα τα παιδιά μπορούν να ασχοληθούν με το σκάκι, σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον. Σίγουρα δεν θα γίνουν όλοι πρωταθλητές ή Grand Masters, μπορούν όμως όλοι να το δοκιμάσουν, να δουν αν τους διασκεδάζει και αν ναι, απλώς να απολαύσουν την ενασχόληση με αυτό. Αυτός θα έπρεπε να είναι ο βασικός στόχος και όχι τα έπαθλα ή οι τίτλοι.
Πιστεύεις πως είναι κάτι που χρειάζεται έμφυτο ταλέντο, ή μπορεί κανείς να επιτύχει σε αυτό μέσα από τη συστηματική προπόνηση;
Όπως σε όλα τα πράγματα, αθλήματα, τέχνες, οποιαδήποτε ενασχόληση και οτιδήΦποτε κάνουμε στη ζωή μας, η εξάσκηση είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη. Ειδικά όταν πηγαίνεις για την κορυφή. Στο σκάκι θα έλεγα πως υπάρχει όντως αυτός ο θρύλος του έμφυτου ταλέντου. Δεν είναι όμως σε καμία περίπτωση αυτό αρκετό και, προσωπικά, πιστεύω ότι πολύ μεγαλύτερο ρόλο παίζει η συστηματική προπόνηση και το διάβασμα για το άθλημα, παρά η κλίση που μπορεί να έχει κάποιος.
Από την επόμενη σχολική χρονιά, το σκάκι θα εισαχθεί στο σχολικό πρόγραμμα ως ειδικό μάθημα. Πώς σου φαίνεται αυτό;
Η απόφαση αυτή μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα και αισιόδοξη, θα έλεγα, ειδικά για εμάς τους σκακιστές, αφού το άθλημά μας θα διαδοθεί ακόμη περισσότερο. Περιμένω, ωστόσο να δω πώς θα εφαρμοστεί αυτό στην πράξη. Το καλό είναι ότι θα έχουν όλα τα παιδιά την ευκαιρία να γνωρίσουν το σκάκι ως δραστηριότητα και να επιλέξουν αν θα ασχοληθούν με αυτό σε κάποιο Σύλλογο ή όχι. Σίγουρα δεν περιμένουμε να γεμίσουν ξαφνικά οι Σύλλογοι με παιδιά μετά από αυτό, αλλά το γεγονός ότι θα μπορούν να έρχονται σε επαφή είναι κάτι πολύ θετικό.
Γνωρίζουμε ότι στο σκάκι μπορούν να βρεθούν ως αντίπαλοι ένα μικρό παιδί, με έναν ενήλικα, ανάλογα με τη βαθμολογία τους, γεγονός που δεν συναντάμε σε άλλα αθλήματα. Πώς γίνεται αυτό πρακτικά;
Σίγουρα μια πολύ καλή εξήγηση γι’ αυτό είναι ακριβώς το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία απαίτηση για συγκεκριμένη σωματική δύναμη από τους αθλητές. Επομένως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το παιδί, όσο και αν φαίνεται περίεργο σε κάποιον που είναι «έξω» από όλο αυτό, δεν μειονεκτεί σε σχέση με τον ενήλικα. Επίσης, από την εμπειρία μου και ως προπονητής μπορώ να πω πως καμιά φορά οι ενήλικες, επειδή έχουν πιο ώριμη συνείδηση και πιο περίπλοκη σκέψη από τα μικρά παιδιά, αγχώνονται και φοβούνται περισσότερο το ενδεχόμενο μιας ήττας, ειδικά όταν έρχονται αντιμέτωποι με παιδιά που είναι πολύ πιο προπονημένα από τους ίδιους. Και ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο ένα παιδί δεν μειονεκτεί είναι το γεγονός ότι συνήθως είναι πολύ πιο προπονημένα σε σχέση με τους ενήλικες, πιο «ψημένα», για να το πούμε απλά.
Το μόνο μειονέκτημα που έχουν τα παιδιά είναι ίσως το γεγονός ότι δεν μετρούν πολλά χρόνια ζωής και συνεπώς δεν έχουν ασχοληθεί σε βάθος χρόνου, κάτι που απαιτείται για να επιτύχεις, με αποτέλεσμα να τους λείπει η εμπειρία.
Πρέπει να τονίσουμε επίσης ότι οι παίκτες έχουν πάντα την επιλογή να παραμείνουν σε αγώνες με συνομήλικους αντιπάλους. Όσοι τολμούν να το πάνε παρακάτω, τότε ναι, θα έρθουν αντιμέτωποι με μεγαλύτερους σε ηλικία παίκτες.
Ο μόνος λόγος λοιπόν που δεν έχουμε έναν κορυφαίο παίκτη στον κόσμο σε μικρή ηλικία είναι γιατί δεν έχει αυτή την σωρευτική εμπειρία χρόνων που απαιτείται για να φτάσει κανείς σε αυτό το επίπεδο. Αν και τα τελευταία χρόνια, ακόμη και αυτό αλλάζει.
Εσύ τι αναμνήσεις έχεις από την ενασχόλησή σου με το σκάκι σαν παιδί;
Σίγουρα ξεκίνησα και εγώ με άγχος και με αρκετές απογοητεύσεις όταν είχα τις πρώτες μου ήττες, ειδικά σε τόσο μικρή ηλικία (κάτω των 5). Αυτό όμως είναι μέρος του παιχνιδιού. Όλοι ξεκινούν με ήττες και σιγά σιγά αυτό αλλάζει, αρκεί να μην τα παρατήσεις. Σίγουρα ένα πράγμα που θυμάμαι ως παιδί είναι το να παίζω σκάκι σε τουρνουά και να μαζεύεται γύρω μου κόσμος που παρακολουθούσε την παρτίδα. Τότε μάλιστα το σχολικό σκάκι δεν ήταν πάρα πολύ ανεπτυγμένο και αυτό το φαινόμενο ήταν πιο σπάνιο απ’ ότι σήμερα.
Το άθλημα διαχωρίζεται σε γυναικείο και ανδρικό, παρότι, αντίθετα με άλλα αθλήματα, δεν απαιτεί συγκεκριμένη σωματική διάπλαση ή δύναμη. Γιατί, αντίστοιχα, με τα παιδιά και τους ενήλικες, δεν παίζουν άντρες και γυναίκες μαζί;
Για να είμαστε ακριβείς, ο διαχωρισμός αφορά την «ανοικτή» και τη «γυναικεία» κατηγορία. Αυτό σημαίνει ότι στην ανοικτή κατηγορία έχουν δικαίωμα να παίξουν και οι γυναίκες, ενώ στη γυναικεία παίζουν αποκλειστικά εκείνες, δεν μπορεί να παίξει κάποιος άντρας. Όντως, θα μπορούσε να μην υπάρχει καν η κλειστή κατηγορία γυναικών, όμως αυτό έχει γίνει γιατί άνδρες και γυναίκες έχουν τεράστια διαφορά στον αριθμό παικτών. Δυστυχώς, σε όλο τον κόσμο παίζουν πολύ λιγότερες γυναίκες σκάκι, απ’ ότι άντρες και η διαφορά αυτή είναι δραματική. Επίσης, το σύστημα αυτό εδραιώθηκε και για τους ιστορικούς λόγους, όπως χωρίστηκαν όλα τα αθλήματα σε ανδρικές και γυναικείες κατηγορίες, έτσι χωρίστηκε και αυτό. Προσωπικά πιστεύω ότι ο στόχος θα έπρεπε να είναι το άθλημα να γίνει γενικώς ανοικτό. Το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η ξεχωριστή κατηγορία δεν βοηθά να δημιουργηθούν οι συνθήκες για να βρεθεί μια γυναίκα που θα φτάσει σε κορυφαίο επίπεδο στον κόσμο.
Θα ήθελα να σε ρωτήσω αν είδες τη σειρά Queen’s Gambit, της οποίας πρωταγωνίστρια είναι μια σκακίστρια που φτάνει να κερδίζει κορυφαίους άνδρες παίκτες. Πώς σου φάνηκε; Θεωρείς ότι ήταν ρεαλιστική;
Ήταν λίγο «υποχρεωτικό» για εμάς τότε να δούμε τη σειρά. Όλοι μας ρωτούσαν γι’ αυτό αλλά και από μόνοι μας, επειδή πρώτη φορά μια σειρά για το σκάκι είχε τόσο μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό, είχαμε την περιέργεια να τη δούμε. Σίγουρα, όπως σε όλες τις σειρές, έγινε μια προσπάθεια να δείξει τα πράγματα λίγο πιο «θεαματικά» απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα και αυτό είναι ένα σύνηθες παράπονο που έχουν οι σκακιστές. Ότι οι ταινίες και οι σειρές που έχουν να κάνουν με το σκάκι έχουν μια τάση να δείχνουν τα πράγματα με μια υπερβολή που είναι εκτός του «κόσμου» μας. Στη συγκεκριμένη όμως μπορώ να πω ότι έγινε μια πολύ καλύτερη προσπάθεια ως προς αυτό.
Ας μιλήσουμε για την τελευταία σου προσωπική επιτυχία. Πρόσφατα, κατέκτησες την 4η θέση στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ανδρών του 2023.
Ναι, ήταν μια ανέλπιστη επιτυχία για εμένα. Στην αρχική κατάταξη ήμουν γύρω στους 100 και μετά έγινε αυτή η ανατροπή. Και πρέπει να πούμε ότι στο σκάκι τα πράγματα είναι αρκετά αξιοκρατικά, γιατί οι αγώνες δεν κρίνονται καθόλου στον παράγοντα της τύχης. Όλα είναι μετρημένα. Ένα παράπονο που είχα βέβαια στη συγκεκριμένη διοργάνωση είναι το γεγονός ότι μετά από τις λήξεις των αγώνων, οι αντίπαλοί μου δεν ήταν πρόθυμοι να συζητήσουμε για την παρτίδα και να αναλύσουμε κινήσεις και λάθη που έκανε ο καθένας μας. Νομίζω ότι είναι από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του αγώνα, το να συζητήσεις με τον αντίπαλό σου, αφού έχετε ολοκληρώσει την παρτίδα. Πάντα υπάρχουν αυτοί που, είτε επειδή έχουν χάσει, είτε επειδή έχει γίνει ισοπαλία και γενικώς δεν είναι ικανοποιημένοι, δεν θέλουν καθόλου να το συζητήσουν και απλώς σηκώνονται από την καρέκλα και φεύγουν.
Πόσες ώρες προπονείσαι την ημέρα; Με ποιο τρόπο γίνεται η προπόνηση όταν δεν είσαι στον σύλλογο;
Στην ερώτηση πόσες ώρες προπονούνται την ημέρα, οι περισσότεροι σκακιστές απαντούν συνήθως τυχαία με έναν αριθμό, γιατί στην πραγματικότητα δεν ξέρουν. Δεν είναι κάτι πολύ σταθερό αυτό. Μπορεί να κυμαίνεται από 0 μέχρι 5 ώρες, ανάλογα την περίοδο, τον χρόνο που έχω να διαθέσω γι’ αυτό και άλλους παράγοντες. Από εκεί και πέρα, το βασικό στοιχείο δεν είναι ο αγώνας, αλλά η προπόνηση, η οποία, όπως και στα άλλα αθλήματα γίνεται με τα επιμέρους στοιχεία του παιχνιδιού. Οι μπασκετμπολίστες, για παράδειγμα, δεν προπονούνται παίζοντας συνεχώς διπλό, αλλά με άλλους τρόπους. Έτσι γίνεται και στο σκάκι. Η προπόνηση μπορεί να γίνει με πολλές μεθόδους. Λύνεις αυτό που λέμε «προβλήματα» και ασκήσεις, διαβάζεις τεχνικές και στρατηγικές μέσα από σκακιστικά βιβλία, μελετάς παλιότερες παρτίδες ή και παρτίδες άλλων παικτών για να μάθεις, κάθεσαι στη σκακιέρα με τον εαυτό σου. Κι αυτό δεν σημαίνει ότι παίζεις με τον εαυτό σου, αλλά ότι στήνεις τα κομμάτια με έναν συγκεκριμένο τρόπο που δίνει ένα «πρόβλημα» που έχεις διαβάσει και προσπαθείς να το επιλύσεις, κάνοντας την καλύτερη κίνηση.
Με τι ασχολείσαι αυτή την περίοδο; Θα μπορούσες, για παράδειγμα να ακολουθείς ως επάγγελμα το σκάκι και να βιοπορίζεσαι από αυτό; Πόσο εύκολο είναι αυτό για κάποιον;
Αυτή τη στιγμή είμαι φοιτητής στο Μαθηματικό της Αθήνας, ωστόσο αυτό δεν είναι κάτι στο οποίο μπορώ να πω ότι έχω δώσει μεγάλο βάρος. Τα τελευταία χρόνια, απ’ όταν μπήκα στη σχολή, ασχολούμαι σχεδόν αποκλειστικά με το σκάκι είτε ως παίκτης, είτε ως προπονητής, ως επαγγελματική δραστηριότητα. Εύκολο να βιοποριστεί κανείς από το άθλημα δεν είναι καθόλου, όμως μπορεί να γίνει συνδυαστικά. Να είσαι δηλαδή παίκτης μιας ομάδας και να πληρώνεσαι από τον σύλλογό σου, να είσαι παράλληλα προπονητής και να κάνεις μαθήματα και, περιστασιακά, να κερδίζεις και χρηματικά έπαθλα, τα οποία πολλές φορές είναι αρκετά ικανοποιητικά, άλλες πολύ μικρά. Οι πόροι ακόμη βέβαια είναι περιορισμένοι και δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να έχεις κάτι σταθερό σε εισόδημα από το σκάκι. Είναι μια πρόκληση και ελπίζω αυτό να βελτιωθεί τα επόμενα χρόνια.
Έχουμε δει την τεχνητή νοημοσύνη να μπαίνει σε διάφορους τομείς της ζωής μας, όμως ειδικά στο σκάκι έχει μπει εδώ και χρόνια και λένε πως είναι ανίκητη. Ποια είναι η γνώμη σου γι’ αυτό; Σε τρομάζει η ανάπτυξή της σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας;
Σίγουρα μου προκαλεί ένα δέος, αλλά και ένα περίεργο συναίσθημα αυτό το γεγονός. Για να είμαστε ειλικρινείς, η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει στο σκάκι τα τελευταία χρόνια. Υπήρχαν βέβαια εδώ και πολλά χρόνια οι υπολογιστές, οι οποίοι ήταν πάντα καλύτεροι από τον καλύτερο παίκτη. Στο σκάκι όμως ως τεχνητή νοημοσύνη εννοούμε την προσπάθεια μέσα από υπολογιστικές μεθόδους να μιμηθούμε την ανθρώπινη σκέψη, κάτι που δεν μπορούσαν να κάνουν οι παλιοί υπολογιστές. Τώρα γενικότερα, το θέμα της τεχνητής νοημοσύνης η οποία μπαίνει στη ζωή μας όλο και περισσότερο είναι μια μεγάλη συζήτηση, ίδια, θα έλεγα, με αυτή της τεχνολογίας γενικότερα. Όλα έχουν να κάνουν με τη χρήση που γίνεται και κατά πόσο θέτουμε όρια, ώστε να μην χρησιμοποιηθεί με δόλο.