Στέφανος Μίλεσης: Ο άνθρωπος που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην ιστορία του Πειραιά
Αφιέρωμα: Πειραιάς
Ο Στέφανος Μίλεσης είναι ταγμένος στο να προβάλλει την πραγματική τοπική ιστορία της πόλης του, του Πειραιά. Μέσω ομιλιών, της ιστοσελίδας του και των βιβλίων που έχει εκδώσει, αποτελεί μία ακούραστη δύναμη στην υπηρεσία της πόλης, και μας μιλά για όσα αγαπά, αλλά και για όσα ονειρεύεται για αυτή.
- 03/07/2022
Ο Στέφανος Μίλεσης γεννήθηκε, μεγάλωσε και κατοικεί μέχρι και σήμερα στον Πειραιά. Είναι δημιουργός της ιστοσελίδας «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού», η οποία έχει σκοπό την αποκλειστική προβολή της Πειραϊκής ιστορίας.
Το βιογραφικό του, κυρίως όσον αφορά την ενασχόληση με την ιστορία αυτή, είναι ιδιαίτερα πλούσιο. Έχει διατελέσει Γενικός Γραμματέας της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς και από τον Απρίλιο του 2016 εξελέγη Πρόεδρος αυτής. Είναι διευθυντής έκδοσης του περιοδικού «Φιλολογική Στέγη». Έχει συγγράψει και μετάσχει στη συγγραφή πολλών βιβλίων. Επιπλέον, έχει ξεπεράσει τις 160 διαλέξεις σε πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα του Πειραιά. Πάνω από 650 άρθρα πειραϊκής ιστορίας έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες, περιοδικά και διάφορες ιστοσελίδες όπως «Καθημερινή», «Ντοκουμέντο», «Κόντρα», «Ελεύθερο Τύπο», «LIFO». Τέλος, έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο Ερυθρού Σταυρού, το Μετάλλιο Παλαιού Προσκόπου και το Μετάλλιο Αθανασίου Λευκαδίτη.
Πέραν της γέννησής του στον Πειραιά, αποφάσισε να ζήσει σε αυτήν την πόλη κατ΄ επιλογή, αφιερώνοντας τον χρόνο του στην έρευνα και τη μελέτη της ιστορίας της πόλης. Αντίθετα με πολλούς άλλους Πειραιώτες που έφυγαν για τα Βόρεια Προάστια ή για μακρινές άλλες «εξωτικές» τοποθεσίες, εκείνος έμεινε εκεί από επιλογή. «Και όλοι εμείς που επιλέξαμε να ζήσουμε στον Πειραιά, συνειδητά μείναμε και δεν “ξεμείναμε” όπως πολλοί πιστεύουν».
Ο Πειραιάς για εκείνον συνεχίζει να τον τροφοδοτεί με καινούργιες εικόνες και ιστορίες από το παρελθόν. Εικόνες από τις γειτονιές του έπαιζε μικρός, την περατζάδα στο Πασαλιμάνι όταν ήταν ακόμη μαθητής στο γυμνάσιο και ιστορίες από το παρελθόν που του αναφέρουν μεγαλύτεροι ναυτικοί όταν τους συναντά πίνοντας ούζα στην Πειραϊκή, όπως αυτή για τον μαστρο-Παναγιώτη, τον πατέρα του, που τη δεκαετία του εξήντα ήταν μαζί του στο πλοίο του Λιβανού.
«Κάθε σημείο του Πειραιά κρύβει όχι μια, αλλά πολλές ιστορίες σε διαφορετικά επίπεδα. Κρύβει ένα κομμάτι από την προσωπική μας ιστορία, ένα κομμάτι από την ιστορία της πόλης αλλά και ένα κομμάτι από την ιστορία της Ελλάδος. Τέτοιες πολυεπίπεδες ιστορίες συνθέτουν το παζλ της πόλης που καταγράφω.
»Η θύμηση του παρελθόντος στον Πειραιά είναι μια διαδικασία που γίνεται καθημερινά και δεν έχει να κάνει με απλή αναδρομή στον χρόνο αλλά περισσότερο με τον τόπο. Ένας απλός απογευματινός περίπατος μετατρέπεται σε ταξίδι στο παρελθόν».
Όλα τα βιβλία που έχει συγγράψει έχουν ως επίκεντρο ενδιαφέροντος είτε τον Πειραιά, είτε το λιμάνι και τη θάλασσα. Υπό αυτή την έννοια, κάθε ναυτική ιστορία αποτελεί μέρος της ιστορίας της πόλης. «Ο Πειραιάς, εκτός από το μεγαλύτερο λιμάνι της Χώρας, πέτυχε να συγκεντρώσει και το μεγαλύτερο πληθυσμό ναυτικών. Μέχρι και τη δεκαετία του 1980, σε κάθε γειτονιά υπερτερούσαν όσοι ασχολούνταν με τη θάλασσα και τη ναυτιλία, σε σχέση με τους στεριανούς. Η κοινωνία του Πειραιά υπήρξε κατεξοχήν ναυτική ή λιμανίσια. Διαμόρφωσε μια αμφίβια κοινότητα, όπου η επιβίωση των οικογενειών και η ευημερία τους εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη θάλασσα ή από το λιμάνι».
Παρά τη μεγάλη αγάπη του για την πόλη, δεν σκέφτηκε ποτέ μέχρι στιγμής να ασχοληθεί με την αυτοδιοίκηση. Δηλώνει «ερωτευμένος» με την ιστορία και αφιερωμένος στον πολιτισμό, στο πλαίσιο και της δράσης του στη Φιλολογική Στέγη Πειραιώς, τα μέλη της οποίας τον τιμούν διαχρονικά επανεκλέγοντάς τον ως Πρόεδρο για τέταρτη συνεχή φορά, αλλά η πολιτική δεν είναι κάτι που τον ενδιαφέρει, προς το παρόν. «Με τον Δήμο Πειραιά και το σημερινό Δήμαρχο Γιάννη Μώραλη, ο οποίος στηρίζει έμπρακτα τη ΦΣΠ, συνεργαζόμαστε αρμονικά σε κοινές δράσεις προώθησης των αξιών του πολιτισμού στην κοινωνία του Πειραιά».
Το 2018 ολοκλήρωσε τη συγγραφή του δεύτερου τόμου του έργου «Πειραιάς: Ιστορία του τόπου μας» μαζί με τους συνεργάτες του, Χριστίνα Μίλεση και Θεόδωρο Κατσικάρο. (Εκδόσεις «Παιδαγωγική»). Πρόκειται για δυο εγχειρίδια ιστορίας που απευθύνονταν στους εκπαιδευτικούς Δημοτικών Σχολείων και των πρώτων τάξεων του γυμνασίου. Μόνιμη επιθυμία του ήταν και είναι η τοπική ιστορία να αποτελέσει μάθημα στα σχολεία της πόλης, ώστε οι μαθητές να κατανοήσουν το περιβάλλον στο οποίο κινούνται και την κοινωνία όπου δρουν.
Έκτοτε έγραψε ή συμμετάσχει στη συγγραφή περισσοτέρων από 14 βιβλίων. «Σημαντική ήταν επίσης η συνεργασία μου με τον Αντιναύαρχο ε.α. Ιωάννη Παλούμπη σε μια έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας με τίτλο: “Ψηφίδες ελληνικής ναυτικής ιστορίας”. Αγαπώ τις συνεργασίες γιατί κανείς δεν είναι ολοκληρωτικά αυτάρκης στους ιστορικούς τομείς. Καθένας εξειδικεύεται σε έναν περιορισμένο θεματικό τομέα και το τοπίο της ιστορίας διευρύνεται μόνο μέσα από συνεργασίες», μας εξηγεί.
Από τα νεανικά του χρόνια στον Πειραιά θυμάται πως «ένας απλός περίπατος στη Μαρίνα Ζέας είναι ικανός να υλοποιήσει τη χρονομεταφορά. Κάνοντας άλλο ένα βήμα και φτάνοντας στους προσκόπους, βλέπεις τον εαυτό σου στην Λέμβο του Ενάτου Συστήματος, στη θέση του επισκόπου. Άντε άλλο ένα βήμα και φτάνεις στο Ρολόι στο Πασαλιμάνι. Ρολόι; Τι να πει κανείς για αυτό το σημείο; Πασαρέλα, καφετέριες, Αλεξάνδρειο, Παπασπύρου, Φοντάνα. Η λέξη ρολόι περικλείει επίσης τους κινηματογράφους που υπήρχαν πίσω από αυτό. Σπλέντιτ, Κάπιτολ, Παλλάς, Ολύμπιο, Απόλλων. Και άντε άλλο ένα βήμα και φτάνουμε στο σημείο που τρώγαμε λεχματζούν μετά από άλλη μια γαλατική κραιπάλη».
Ήθελε να ασχοληθεί με τη μελέτη της ιστορίας του Πειραιά από μικρό παιδί. Θυμάται πως βρέθηκε με τον πατέρα του μια μέρα στο κοιμητήριο της «Ανάστασης» σε μια τελετή που ο Δήμος Πειραιά διοργάνωνε για τους χαμένους Πειραιώτες από τον «συμμαχικό» βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου του 1944. Του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση τότε, καθώς ο βομβαρδισμός αυτός ούτε στη σχολική ιστορία αναφερόταν, ούτε κάποιος δάσκαλος είχε μιλήσει για αυτόν.
Από την πλευρά της μητέρας του, μια βόμβα είχε πέσει στο σπίτι στη Λεύκα και σε μια στιγμή εξαφάνισε οκτώ άτομα της οικογενείας. Τότε συνειδητοποίησε ότι υπάρχει και μια άλλη ιστορία, που δεν διδάσκεται στα σχολεία. Έτσι αποφάσισε να ριχθεί με τα μούτρα σε αυτή τη μη διδασκόμενη τοπική ιστορία, για να μάθει ο Πειραιώτης την ιστορία της πόλης του, αφουγκράζονταν τα πάντα γύρω του μιλώντας ώρες αμέτρητες με ηλικιωμένους για την ιστορία της οικογένειάς τους, διαβάζοντας, αναζητώντας και ακούγοντας.
Το 2009 δημιούργησε την ιστοσελίδα «Πειραιόραμα ιστορίας και πολιτισμού» στην οποία παρουσιάζει τα θέματά του. Καθώς όμως γνώριζε ότι οι μεγαλύτερες ηλικίες δεν είναι εξοικειωμένες με τη χρήση διαδικτύου, ξεκίνησε να αρθρογραφεί συγχρόνως στις εφημερίδες της πόλης και να δίνει δημόσιες διαλέξεις. Συγκεκριμένα έχει μιλήσει στη Δημοτική Πινακοθήκη του Πειραιά, στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, σε εκκλησίες, σε σχολεία του Πειραιά, ακόμα και στο Ναυτικό Μουσείο «Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ» όπου είχαν παρουσιάσει με τον Παναγιώτη Τριπόντικα το βιβλίο «1900».
Μερικά από τα βιβλία που έχει συγγράψει είναι οι «Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου», ο «Πειραϊκός Χρονογράφος 2018». Επίσης το «Πειραιάς: Ιστορία του τόπου μας», που είναι εγχειρίδιο ιστορίας για εκπαιδευτικούς Δημοτικών σχολείων (Μέρος Α’) ενώ ήδη συγγράφεται το δεύτερο μέρος του εγχειριδίου. Για τα παιδιά είναι επίσης και το βιβλίο «Θάλασσες που μας ενώνουν» που είναι νεανική λογοτεχνία γύρω από τη θάλασσα.
Παρότι λατρεύει το παρελθόν της πόλης του, δεν μπορεί να μην παραδεχθεί πως αυτή συνεχώς εξελίσσεται. Παρατηρεί λοιπόν τα διάφορα έργα που έχουν δρομολογηθεί με ενδιαφέρον και πιστεύει πως θα δώσουν νέα πνοή στον Πειραιά, ωστόσο πιστεύει πως θα μπορούσαν να γίνουν κι άλλα πράγματα που θα αναδείξουν ακόμη περισσότερο την πόλη. «Αναφορικά με το έργο της ολοκλήρωσης της κατασκευής και της αποκατάστασης του Πύργου του Πειραιά, για παράδειγμα, η μελέτη και η δημοπράτηση του οποίου έγιναν κατά την πρώτη θητεία της Δημοτικής Αρχής του Γιάννη Μώραλη, είναι ένα έργο πνοής που αλλάζει την εικόνα της πόλης του Πειραιά.
»Ο Πύργος που επί 50 περίπου χρόνια αποτελούσε σύμβολο αδράνειας και εγκατάλειψης, μετατρέπεται σε σύμβολο δύναμης και ανάπτυξης για την πόλη του Πειραιά. Είναι μια μεγάλη επιτυχία του Δημάρχου και των άξιων συνεργατών του (αιρετών και μη), που ασχολήθηκαν με το έργο αυτό και κατάφεραν αυτό που δεν είχαν καταφέρει επί 50 χρόνια οι προηγούμενες Δημοτικές Αρχές».
Για το μέλλον της πόλης του ονειρεύεται να προβληθεί ακόμη περισσότερο το ιστορικό παρελθόν της, το οποίο θεωρεί μοναδικό στην Ελλάδα. Φαντάζεται πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν για να αναδείξουν περισσότερο αυτό το κομμάτι, καθώς θεωρεί ότι ο Πειραιάς είναι από τη φύση του μια όμορφη πόλη, με τα λιμάνια του, το εκτεταμένο παραθαλάσσιο μέτωπο, τις ιστορικές γειτονιές του.
«Θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αρκετά πράγματα που θα αναδείκνυαν περισσότερο πτυχές της ιστορίας της πόλης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έλλειψη ενός Μουσείου Μετανάστευσης, δεδομένου του ότι από το λιμάνι του Πειραιά αναχωρούσαν χιλιάδες μετανάστες προς Αμερική, Καναδά και Αυστραλία, κι όταν μάλιστα τόσες ναυτιλιακές εταιρείες ζούσαν από το έργο της μεταφοράς. Δεδομένου ότι το κτήριο όπου λάμβαναν χώρα οι τραγικές στιγμές αποχαιρετισμού υπάρχει ακόμα, θα μπορούσε ένας χώρος του πρώτου ορόφου του, εκεί στο μπαλκόνι του αποχαιρετισμού που έμεινε να αποκαλείται “Goodbye”, να διατεθεί και να διαμορφωθεί ένας χώρος σε μουσείο μετανάστευσης. Κι αν ένα μόνο άγαλμα έπρεπε να στηθεί στο λιμάνι του Πειραιά θα έπρεπε να είναι του συγγενή που κουνώντας το χέρι αποχαιρετά παντοτινά τον δικό του άνθρωπο στον ορίζοντα της λήθης. Άλλος τομέας είναι το μουσείο Ρεμπέτικου που βρίσκεται σε άμεση ταύτιση με το ιστορικό παρελθόν της πόλης και που όπως γνωρίζετε θα ιδρυθεί στον παλαιό πέτρινο σιδηροδρομικό σταθμό του Αγίου Διονυσίου».
Πιστεύει ακράδαντα πως οι παλιοί Πειραιώτες κληροδότησαν την πλούσια ιστορία της πόλης, την οποία οι σημερινοί με τη σειρά τους πρέπει να αξιοποιήσουν, ενώ θεωρεί πως έχει όλα εκείνα που θα μπορούσαν να τον αναδείξουν σε κέντρο Πολιτισμού.
Σύντομα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Κυριακίδη το νέο του βιβλίο με τίτλο «Ο πόλεμος των αμάχων. Ο Πειραιάς του πολέμου και της κατοχής», ένα βιβλίο το οποίο γεννήθηκε μέσα από τη συνεργασία του με τον Κωνσταντίνο Κυρίμη. Αποτελεί νοηματική συνέχεια του βιβλίου «Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου» (2016). Μέσα στις σελίδες του θα ξετυλίγεται και πάλι, η ιστορία της αγαπημένης του πόλης, γιατί ο Στέφανος Μίλεσης ονειρεύεται να γράφει πάντα για τον δικό του Πειραιά.
