Ας μιλήσουμε για τον μαύρο σκύλο που λέγεται… κατάθλιψη

Τι ακριβώς είναι η κατάθλιψη και πώς θα την αναγνωρίσουμε;  Τα συμπτώματα και οι συμβουλές αντιμετώπισης από την Ψυχολόγο με έδρα τη Γλυφάδα Στέλλα Μάζη.

• 11/02/2021
• Κείμενο: NouPou.gr

«Κάθε πρωί νιώθω πως δεν υπάρχει λόγος να σηκωθώ από το κρεβάτι. Τα μέλη μου είναι βαριά όπως και η διάθεσή μου. Αν υπήρχε τρόπος να αποφύγω τη μέρα μου θα το έκανα. Θέλω να μείνω ξαπλωμένος για πάντα. Αυτό είναι ίσως το μόνο ξεκάθαρο “θέλω” μου, δε μπορώ να αναγνωρίσω κάποιο άλλο. Αισθάνομαι κούραση. Όλα απαιτούν προσπάθεια. Κι εγώ δεν έχω τη θέληση για την παραμικρή προσπάθεια».

Τα προβλήματα, οι αντιξοότητες, οι δυσκολίες και οι αποτυχίες είναι ένα κομμάτι της ζωής. Ο καθένας τα βιώνει με τον δικό του μοναδικό τρόπο, αλλά κάποιες φορές τυχαίνει να αποτελούν το έναυσμα πρόκλησης καταθλιπτικής διάθεσης ή και κατάθλιψης σε συνδυασμό, φυσικά, και με άλλους παράγοντες. Σίγουρα γνωρίζετε ότι η κατάθλιψη δε σημαίνει απλώς το να έχει κάποιος άσχημη διάθεση.

Κατάθλιψη είναι η δυσάρεστη συναισθηματική διάθεση του ατόμου που συνοψίζεται σε μια κατάσταση παθολογικής (έντονης και παρατεταμένης) θλίψης και συνοδεύεται από σημαντική μείωση του αισθήματος προσωπικής αξίας, καθώς και από την επώδυνη συνείδηση της επιβράδυνσης των νοητικών, ψυχοκινητικών και οργανικών διαδικασιών.

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα

Χρειάζεται να διαρκούν για αρκετές εβδομάδες, να αρχίζουν να επηρεάζουν και να ζημιώνουν πτυχές της ζωής του ατόμου, όπως για παράδειγμα την εργασία, την κοινωνική ζωή, τις διαπροσωπικές σχέσεις.

• κακή διάθεση, ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση, μειωμένη ενέργεια, αίσθημα κόπωσης, μειωμένη σεξουαλική διάθεση
• έντονη ελάττωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης
• ελάττωση ή αύξηση της όρεξης, μεταβολή του σωματικού βάρους
• διαταραχές στον ύπνο (κακή ποιότητα ύπνου, αϋπνία, υπερυπνία)
• αίσθημα αναξιότητας, κενού, αβοηθησίας, θλίψης, λύπης και ενοχής, χωρίς να υπάρχει λόγος, να νιώθει ασήμαντος, αβοήθητος, χωρίς ελπίδα
• χαμηλή αυτοεκτίμηση
• κοινωνική απόσυρση, αποφυγή κοινωνικών επαφών
• δυσκολία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων
• ίσως, σκέψεις θανάτου και αυτοκτονικός ιδεασμός

Στην πραγματικότητα η κατάθλιψη δεν είναι «μία». Υπάρχουν πολλά είδη και η διάγνωσή της μπορεί να δοθεί σε μια σειρά ανθρώπων οι οποίοι υποφέρουν από διάφορα προβλήματα και δυσκολίες, ο καθένας με το δικό του μοναδικό τρόπο.

• σε ορισμένους ανθρώπους μπορεί να προκληθεί από ένα σημαντικό δυσάρεστο γεγονός της ζωής (ανεργία, οικογενειακά προβλήματα, φτώχεια, οικονομικές δυσκολίες, απώλεια, σημαντική αποτυχία)
• σε άλλους φαίνεται να υπάρχει γενετική προδιάθεση, καθώς είναι πιθανότερο να τη βιώσουν άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης
• άλλοι άνθρωποι εμφανίζονται περισσότερο ευάλωτοι στην κατάθλιψη, εξαιτίας πρώιμων αρνητικών εμπειριών στη ζωή
• σε άλλες περιπτώσεις η κατάθλιψη εκδηλώνεται στο πλαίσια οικογενειακών, συναισθηματικών δυσκολιών ή λόγω κοινωνικής απομόνωσης
• υπάρχουν και περιπτώσεις, όπου συνυπάρχουν όλες οι προαναφερθείσες δυσκολίες

Ειδικότερα, είναι σαν ένας μαύρος μανδύας που απλώνεται και επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής, όπως:

Τα κίνητρα

Η κατάθλιψη επηρεάζει το βαθμό κινητοποίησης και ενεργητικότητας του ατόμου και ενισχύει την απάθεια. Συνήθως, αισθάνεται πως δεν έχει δυνάμεις, διακατέχεται από απουσία ενδιαφέροντος να εμπλακεί σε οποιαδήποτε δραστηριότητα και κυριεύεται από σκέψεις «δεν αξίζει να κάνω τίποτε», «όλα είναι ανούσια και άσκοπα», «είναι μάταιο να προσπαθώ».

Τα συναισθήματα

Η κατάθλιψη δε σχετίζεται μόνο με την κακή διάθεση. Παρατηρείται δυσκολία βίωσης οποιασδήποτε ευχαρίστησης και ικανοποίησης, η ζωή μοιάζει άδεια και βυθισμένη στη θλίψη, μπορεί να υπάρχει καταπιεσμένος ανέκφραστος θυμός και αγανάκτηση, με αποτέλεσμα το άτομο να εμφανίζει ευερεθιστότητα και να προκαλούνται συγκρούσεις και λογομαχίες. Συνηθισμένα κυρίαρχα συναισθήματα είναι το άγχος, ο φόβος, η ντροπή, ο φθόνος, η ζήλεια και το αίσθημα ευαλωτότητας και κενού.

Τις σκέψεις

Η κατάθλιψη επηρεάζει και τον τρόπο σκέψης, τη συγκέντρωση (εστίαση της προσοχής) και τη μνήμη. Διαπιστώνεται η τάση να ξεχνά διάφορα πράγματα και να γίνεται ευκολότερο να θυμάται περισσότερο αρνητικές καταστάσεις, γεγονότα, εμπειρίες κ.α.  παρά θετικά.

Επιπλέον, η κατάθλιψη ασκεί δραματική επιρροή στις σκέψεις για τον εαυτό, το μέλλον και τον κόσμο. Τα άτομα με κατάθλιψη τείνουν να βλέπουν τον εαυτό τους ως κατώτερο, ελλιπή, κακό, άχρηστο, ασήμαντο, πως το μέλλον μοιάζει σκοτεινό, ένα κενό, ένας ατελείωτος κύκλος ματαιώσεων και απωλειών. Περιγράφουν τη ζωή σαν ένα μαύρο σύννεφο, σαν μια βαθιά τρύπα, σαν ένα βαθύ πηγάδι, σαν ένα σκοτεινό δωμάτιο, μέσα στο οποίο αισθάνονται εγκλωβισμένοι, ανήμποροι και χωρίς διέξοδο διαφυγής.

Τη συμπεριφορά

Ένα άτομο με κατάθλιψη απασχολείται με πολύ λιγότερες θετικές δραστηριότητες, αποσύρεται κοινωνικά και νιώθει την ανάγκη να μένει κρυμμένο. Δραστηριότητες που προηγουμένως ήταν ευχάριστες πλέον φαίνονται μαρτυρικές, γιατί όλα μοιάζουν να απαιτούν τόση μεγάλη προσπάθεια. Εμφανίζει την τάση να αποφεύγει δραστηριότητες και ανθρώπους και χάνει την κοινωνική του αυτοπεποίθηση.

Τη φυσιολογία

Η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα βιολογικών αλλαγών, οι οποίες επηρεάζουν το σώμα και τον εγκέφαλο. Πολλές έρευνες έδειξαν ότι ορισμένες από αυτές τις αλλαγές σχετίζονται με τις ορμόνες του στρες, όπως η κορτιζόλη. Επιπλέον, επηρεάζονται και κάποιες χημικές ουσίες του εγκεφάλου, οι οποίες ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Αυτές οι βιολογικές αλλαγές είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσουν δυσκολίες στον ύπνο, μειωμένη όρεξη, απώλεια ή αύξηση βάρους.

Τις κοινωνικές σχέσεις

Ακόμα και αν ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη καταβάλει προσπάθεια να κρύψει τι πραγματικά βιώνει είναι σχεδόν βέβαιο πως οι κοινωνικές σχέσεις του θα επηρεαστούν. Χρειάζεται να αποδεχθεί τα συναισθήματά του και να μην νιώθει ντροπή για αυτά, γιατί έχοντας μια τέτοια αντιμετώπιση είναι πιθανό να μην είναι βοηθητική και να συμβάλλει στην ενίσχυση του καταθλιπτικού συναισθήματος.

Ενδέχεται να υπάρχει ένα αίσθημα απώλειας ελέγχου, αγανάκτηση που δεν έχει εκφραστεί, συγκρούσεις που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει, να αισθάνεται πως οι φίλοι και ο σύντροφος του ατόμου δεν μπορεί να καταλάβει τι συμβαίνει.

Μερικές συμβουλές αντιμετώπισης

Αν πάσχετε από κατάθλιψη, αν νιώθετε αποτυχημένοι, αν έχετε πολύ θυμό και μισός μέσα σας, αν τρέμετε από το φόβο σας, αν πιστεύετε ότι δεν αξίζει να ζείτε, αν νιώθετε εγκλωβισμένοι και προσπαθείτε απεγνωσμένα να διαφύγετε, όποια κι αν είναι τα συναισθήματά σας, ένα είναι σίγουρο ότι δεν είστε μόνοι και δεν είστε οι μόνοι.

Εκατομμύρια άνθρωποι με κατάθλιψη υπάρχουν σε όλο τον κόσμο και νιώθουν όπως εσείς. Φυσικά αυτό δεν είναι αρκετό για να κάνει πιο υποφερτό ότι βιώνετε, αλλά σίγουρα αποτελεί μια σημαντική επιβεβαίωση και υπενθύμιση πως δεν υπάρχει σε σας κάποιο κακό επειδή βρίσκεστε σε αυτή την κατάσταση. Πρόκειται για ένα σύνολο αισθήσεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών και σκέψεων, τα οποία δυστυχώς χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη.

Αυτό που μπορεί να σας βοηθήσει είναι:

• Η κατάτμηση των δραστηριοτήτων, να σχεδιάζετε τις δραστηριότητές σας βήμα προς βήμα.
• Η αντιμετώπιση της πλήξης, διερωτηθείτε πως μπορείτε να δραστηριοποιηθείτε περισσότερο και να κάνετε πράγματα που σας αποσπούν από τις ανησυχίες σας.
• Η ανάλυση των προβλημάτων και των στόχων σας με απλά βήματα, ακολουθήστε τα ένα-ένα.
• Προσπαθήστε να εντάξετε θετικές δραστηριότητες στη ζωή σας
• Ορισμένες φορές χρειάζεται να αυξήσετε τις κοινωνικές επαφές, ενώ κάποιες άλλες να τις μειώσετε.
• Εξασφαλίστε ελεύθερο χρόνο και προσωπικό χώρο για τον εαυτό σας, μεγάλη σημασία έχει να κατανοήσετε και να αναγνωρίσετε τις ανάγκες σας.
• Οι σκέψεις επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου δοκιμάστε να ελέγξετε τις αρνητικές σκέψεις αποσύροντας την προσοχή σας από αυτές και στρέφοντας την σε άλλες πιο θετικές.
• Μη θεωρείτε ότι μπορείτε να καταφέρετε πάντοτε τα πάντα! Κανείς δεν μπορεί! Αναγνωρίστε τα όριά σας, αν πιστεύετε ότι υπάρχουν πολύ λίγα πράγματα που δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε είναι πολύ πιθανό να μη γνωρίζετε τα προσωπικά σας όρια.

Επιπλέον, η θεραπεία συχνά χρειάζεται να επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί το σώμα, καθώς και στον γενικότερο τρόπο ζωής:

• σωματική άσκηση
• βελτίωση της διατροφής
• περιορισμός του καφέ
• εύρεση δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στη χαλάρωση
• απόσπαση προσοχής από τον αρνητικό τρόπο σκέψης

Πως μπορεί να με βοηθήσει η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία με το άγχος μου;

Βασική αρχή της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Προσέγγισης (ΓΣΘ) είναι πως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τις καταστάσεις επηρεάζει τόσο τα συναισθήματά μας, όσο και τη συμπεριφορά μας. Επίσης, η ΓΣΘ υποστηρίζει ότι δεν είναι τα γεγονότα καθαυτά που καθορίζουν τον τρόπο που νιώθουμε, αλλά το πώς ο καθένας μας τα αντιλαμβάνεται.

Ειδικότερα, η συγκεκριμένη θεραπεία μπορεί να βοηθήσει με διάφορες εξατομικευμένες τεχνικές για την αντιμετώπιση των δυσκολιών στο «εδώ και τώρα», αλλά και με τον εντοπισμό και την αλλαγή βαθύτερων πεποιθήσεων που έχουν δημιουργηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και συντηρούν δυσλειτουργικές σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές. Κάθε προσπάθεια αντιμετώπισης του προβλήματος προσαρμόζεται ανάλογα με το άτομο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

Εάν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε βιώνει ορισμένα από αυτά τα συμπτώματα, ελπίζουμε το κείμενο αυτό να σας βοηθήσει να καταλάβετε τι συμβαίνει και να ενθαρρύνετε τον εαυτό σας ή το φίλο σας να αναζητήσει βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Βιβλιογραφία 
Westbrook, D., Kennerly, H., Kirk, J. (2012). Εισαγωγή στη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, εκδόσεις Πεδίο
Kennerley, H. (2014). Ξεπερνώντας το Άγχος, εκδόσεις Πεδίο
Gilbert, P. (2014). Ξεπερνώντας την Κατάθλιψη, εκδόσεις Πεδίο
Ευθυμίου, Κ., Κουλουβάρη, Μ. (2012). Τεχνικές της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, Τόμος Ά, εκδόσεις ΙΕΘΣ

Στέλλα Μάζη, Ψυχολόγος
Ψυχολόγος της Υγείας, MSc
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεύτρια
www.stellamazi.gr
@yourpsychologylab
Δημ. Μεταξά Αγγ. 15, 1^ος όροφος, Γλυφάδα