Παιδιά, σεξουαλική ανάπτυξη και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Η σημασία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών και ο ρόλος των γονιών: Ένας πλήρης οδηγός για όσα πρέπει ή δεν πρέπει να κάνει κάθε γονέας  σε κάθε ηλικιακό στάδιο του παιδιού. Από την Ψυχολόγο και Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεύτρια με έδρα τη Γλυφάδα, Στέλλα Μάζη.

• 18/03/2021
• Κείμενο: NouPou.gr

Η υγιής και ασφαλής ανάπτυξη της ψυχοσεξουαλικής πραγματικότητας του νέου ατόμου απαιτεί έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση, ιδίως σε μια εποχή που οι νέοι είναι εκτεθειμένοι σε πληθώρα πληροφοριών, των οποίων η αξιοπιστία και η εγκυρότητα δεν είναι δεδομένες. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που ξεκινάει από το σπίτι σε αρκετά μικρή ηλικία επιτρέπει και συμβάλλει στην ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων. Τέλος, παρέχει εφόδια, ώστε το παιδί να εισέλθει με επαρκή γνώση σε έναν κόσμο ενήλικων σχέσεων, να μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του, να δομήσει ώριμες και υγιείς σχέσεις και να εξελιχθεί σε έναν ολοκληρωμένο και ευτυχισμένο ενήλικα.

Οι γονείς και η σεξουαλική ανάπτυξη των παιδιών

Στη σεξουαλική ανάπτυξη και διαπαιδαγώγηση των παιδιών καθοριστικός είναι ο ρόλος των γονιών (των γονιών, των προσώπων φροντίδας, καθώς και της μεταξύ τους σχέσης). Αυτό συμβαίνει διότι έχουν τον πρώτο ρόλο στη ζωή του παιδιού , αποτελούν για το παιδί πρόσωπα αναφοράς, πρότυπα ταύτισης, μεταφέρουν αξίες και στάσεις ζωής και διαπαιδαγωγούν όχι μόνο μέσα από τις συζητήσεις και τις απαντήσεις που δίνουν, αλλά και μέσα από τη συμπεριφορά και τη μεταξύ τους σχέση.

Τα παιδιά μαθαίνουν για τη σεξουαλικότητα παρατηρώντας, ακούγοντας και βιώνοντας την ατμόσφαιρα που επικρατεί μέσα στο σπίτι, γίνονται παρατηρητές, αλλά και αποδέκτες μηνυμάτων για τις σχέσεις των φύλων, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματα που αναπτύσσονται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.

Διαβάστε ακόμα στο CityKidsGuide:

4+1 μέρη στην Αθήνα για ποδήλατο

7 αγαπημένα πάρκα στην Αθήνα για οικογενειακές βόλτες

Τα 10 καλύτερα camping κοντά στην Αττική

Οι βασικές αρχές που είναι σημαντικό να διέπουν τη σεξουαλική αγωγή, όπως άλλωστε ισχύει σε όλα τα θέματα της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού είναι ότι τα ερωτήματα του παιδιού αποτελούν την πυξίδα για όσα μπορούμε και χρειάζεται να συζητήσουμε μαζί του. Επίσης, πως οι πληροφορίες που θα μεταφέρετε στο παιδί και τον έφηβο χρειάζεται να περιγράφονται μέσα από μία απλή και πραγματική μεν αλλά επιστημονική ορολογία. Οι απαντήσεις σας χρειάζεται να είναι ανάλογες με τις εμπειρίες και το επίπεδο γνώσεων του παιδιού. Τέλος, σε κάθε ηλικιακή φάση της ανάπτυξης του παιδιού ή του εφήβου χρειάζεται οι γονείς να δώσουν το μήνυμα πως το σεξ μπορεί να είναι πιο ικανοποιητικό συναισθηματικά μέσα στα πλαίσια μιας συναινετικής σχέσης που δημιουργεί συναισθήματα ασφάλειας, αγάπης και κυρίως σεβασμού ανάμεσα στους δυο ερωτικούς συντρόφους.

Φροντίζω ώστε το παιδί μου να γνωρίζει από μικρή ηλικία…

• Να γνωρίζει τον εαυτό και το σώμα του, όπως: την ανατομία και τη φυσιολογία των γεννητικών οργάνων, τις διαφορές ανάμεσα στα φύλα και τον μηχανισμό της αναπαραγωγής με περισσότερες λεπτομέρειες και επιστημονική ορολογία.
• Να φροντίζει, να σέβεται και να προστατεύει το σώμα και τον εαυτό του. Ειδικότερα, η πρόληψη και η προστασία είναι ευθύνη των ενηλίκων, για αυτό μαθαίνουμε το παιδί μας από πολύ μικρή ηλικία πως:

Α) «Το σώμα σου σου ανήκει» και την έννοια του ΟΧΙ: Τονίζουμε στα παιδιά ότι το σώμα τους είναι δικό τους, κανένας  δεν έχει το δικαίωμα να τα αγγίξει με τρόπο που δε θέλουν ή νιώθουν άβολα, έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν και να πουν «Όχι! Δε θέλω!». Διδάσκουμε τα όρια και τη σημασία τους και εξηγούμε ότι κανείς δεν πρέπει να τα παραβιάζει. Μπορεί να κάνει χειραψία ή να φιλήσει όποιον θέλει, γιατί είναι το αφεντικό του σώματός του.

Β) Το καλό άγγιγμα και το κακό άγγιγμα: Συζητάμε από πολύ νωρίς με τα παιδιά για τα απόκρυφα, προσωπικά σημεία του σώματος με το πραγματικό τους όνομα. Λέμε «Δεν έχει κανένας δικαίωμα να σε αγγίξει», αντί για «Μην αφήνεις κανένα να σε αγγίζει».

Γ) Τα Καλά μυστικά και τα κακά μυστικά: Εάν υπάρχει μυστικό που κάνει το παιδί να νιώθει άβολα, άσχημα, φόβο, άγχος, αμηχανία, στεναχώρια, τότε πρέπει να τα πει σε κάποιον ενήλικο.

Δ) Αντιδρώ – Φωνάζω: Συζητάμε με τα παιδιά εναλλακτικές φράσεις που μπορούν να φωνάξουν σε περίπτωση που κάποιος αποπειραθεί να τα παρενοχλήσει.

Ε) Το δίχτυ ασφαλείας- Ζητώ βοήθεια: Μαθαίνουμε στο παιδί μας να εμπιστεύεται 5 ενήλικες (π.χ. γονείς, παππούδες, δάσκαλο), στους οποίους μπορεί να πει τα πάντα και ξέρει ότι θα το πιστέψουν και θα το προστατεύσουν.

• Να σέβεται τους άλλους και τα προσωπικά τους όρια, όπως για θέματα αυτοσεβασμού και ορίων που σχετίζονται με το σεβασμό των προσωπικών στιγμών του ιδίου και των άλλων σε ιδιωτικό χώρο.
• Να επικοινωνεί, να εκφράζει τα συναισθήματά του καθώς και για τις σχέσεις και την επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους (την έννοια της φιλίας, της αγάπης, του έρωτα και των αντίστοιχων σχέσεων που κτίζουν οι άνθρωποι).
• Να κατανοεί τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των φύλων, να αποδέχεται και να σέβεται τη διαφορετικότητα.

Αργότερα μεγαλώνοντας, στην προεφηβεία και την εφηβεία, φροντίζω, ώστε το παιδί μου…

• Να γνωρίζει για τις σωματικές & συναισθηματικές αλλαγές που βιώνει ή πιθανότατα θα αρχίσει να βιώνει σε λίγο καιρό.
• Να συζητάμε για θέματα που το απασχολούν με στόχο να το διαφωτίσουμε και να το καθησυχάσουμε, όπως για: (α) την ιδέα που έχει για το σώμα του (π.χ. θέματα αυτοεικόνας, αυτοεκτίμησης, ρεαλιστικά υγιή πρότυπα κ.α.), (β) την ανησυχία του γύρω από τις αλλαγές που βιώνει (π.χ. περίοδος, ονείρωξη, αυτοικανοποίηση, αλλαγές στο σώμα, στη φωνή, είμαι φυσιολογικός;) και (γ) θέματα που σχετίζονται με νέες σκέψεις και νέα συναισθήματα που το απασχολούν και ίσως αισθάνεται αμηχανία ή ντροπή να εκφράσει (π.χ. φιλίες, φλερτ κ.α.)

Γενικά, ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού, είναι σκόπιμο να…

• να θυμάστε ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση δεν είναι κάτι ξεχωριστό από την υπόλοιπη διαπαιδαγώγηση.
• να ενθαρρύνετε και να ενισχύετε το ενδιαφέρον των παιδιών σας, να είστε κατάλληλα προετοιμασμένοι και σωστά ενημερωμένοι, ώστε να ανταποκρίνεστε σε αυτές τις φυσιολογικές ανάγκες και στις ερωτήσεις τους για θέματα σεξουαλικότητας.
• να ενημερωθείτε σωστά, και οι δύο γονείς! Υπάρχουν σχετικά βοηθητικά βιβλία για γονείς (π.χ. «Τι να λέτε στα παιδιά σας για το σεξ»). Τα παιδικά βιβλία για το σεξ είναι πραγματικά χρήσιμα όταν διαβάζονται μαζί με κάποιον από τους γονείς. Τα βιβλία ποτέ δεν υποκαθιστούν τον ρόλο του γονέα και κυρίως τη συναισθηματική επαφή γονέα και παιδιού.
• μιλήστε στα παιδιά σας με απλά και κατανοητά λόγια, ανάλογα με το ηλικιακό, γνωστικό και συναισθηματικό τους επίπεδο. Αυτό σημαίνει, ότι χρειάζεται να επικοινωνήσετε μαζί τους όσα μπορούν να ακούσουν και να κατανοήσουν, όπως επίσης και να απαντήσετε στις συγκεκριμένες ερωτήσεις που σας θέτουν, όταν τις θέτουν.
• να είστε υπομονετικοί και ψύχραιμοι όσο μπορείτε. Είναι δύσκολο να μεγαλώνει κανείς παιδιά. Ακόμα και με την καλύτερη καθοδήγηση τα παιδιά μπορεί να κάνουν «λανθασμένες» κινήσεις. Μην τα αποπαίρνετε. Μπορεί να χρειαστεί να ακούσετε την ίδια ερώτηση πάλι και πάλι.
• ακούστε με προσοχή τις ερωτήσεις τους και δώστε τους άμεσες και ειλικρινείς απαντήσεις, χωρίς να κρύβεστε και χωρίς να μιλάτε με ασάφεια. Η αμηχανία, ο φόβος, η άμυνα ή ο θυμός ως αντίδραση στην εκδήλωση ενδιαφέροντος του παιδιού για θέματα σεξουαλικότητας, μπορεί να μεταδώσουν το μήνυμα στο παιδί ότι τα θέματα αυτά είναι «κάτι κακό». Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη σύνδεση αυτών των αποριών με συναισθήματα ντροπής, ενοχής και φόβου, και είναι κάτι που δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε να συμβεί. Επιπρόσθετα, μία τέτοια αντίδραση θα τα αποτρέψει από το να απευθύνονται στους γονείς τους, στρεφόμενα σε λιγότερο έγκυρες πηγές.
• ακόμα κι αν κάτι που σας ρωτούν δεν το γνωρίζετε είναι προτιμότερο και ασφαλέστερο να τους απαντήσετε με ειλικρίνεια και στη συνέχεια να φροντίσετε να μάθετε για αυτό για να τους δώσετε μία σωστή και ολοκληρωμένη απάντηση, παρά να τους μεταδώσετε μία λανθασμένη πληροφορία ή γνώση. Είναι σημαντικό τα παιδιά να μαθαίνουν την αλήθεια για θέματα που αφορούν τη σεξουαλικότητα και όχι ιστορίες ή μύθους που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
• να επενδύσετε σε μία ισχυρή σχέση με το παιδί σας που θα βασίζεται στην αγάπη, στην κατανόηση και στην καλή επικοινωνία, έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να σας εμπιστευτούν και να συζητούν ανοιχτά μαζί σας για επιθυμίες, φόβους, προβληματισμούς, ανησυχίες.
• να είστε καλοί ακροατές. Μην βιάζεστε να απαντήσετε πριν σιγουρευτείτε τι ακριβώς σας ρωτούν. Μπορεί να ρωτούν κάτι λιγότερο ή κάτι περισσότερο από αυτό που νομίζετε. Μην τα φορτώνεται με πληροφορίες που μπορεί να μην τα ενδιαφέρουν.
• κάντε ανοιχτές ερωτήσεις. Δώστε του τη δυνατότητα να πει τι νομίζει το ίδιο για το θέμα που ρωτάει. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργείται η φαντασία, η προσπάθεια και η δημιουργική σκέψη.
• ρωτείστε με ειλικρινές ενδιαφέρον πώς πέρασαν την ημέρα τους, για τις δραστηριότητες που έκαναν, καθώς και τις ανησυχίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους.
• παρατηρείστε τυχόν απότομες αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών σας, κουβεντιάστε για αυτές μαζί τους, ακούστε με προσοχή ό,τι έχουν να σας πουν.
• δημιουργείστε ένα ασφαλές περιβάλλον, βοηθείστε στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των παιδιών και φροντίστε για την σωστή εποπτεία των παιδιών σας, έτσι θα έχουν λιγότερες πιθανότητες να στοχοποιηθούν από κάποιον ενδεχόμενο θύτη.

Στέλλα Μάζη, Ψυχολόγος
Ψυχολόγος της Υγείας, MSc
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεύτρια
www.stellamazi.gr
@yourpsychologylab
Δημ. Μεταξά Αγγ. 15, 1^ος όροφος, Γλυφάδα